وتباسىڭىز بەرەكەلى بولسىن | اتا-انالار
بالا جانە سمارتفون. 2-ٴبولىم: بالاعا سمارتفوندى دۇرىس پايدالانۋدى ۇيرەتۋ
سمارتفوندى a وتكىر پىشاققا تەڭەسەك بولادى. دۇرىس پايدالانساق، ونىڭ پايداسىن كورەمىز، ال ەگەر ابايلاماساق، ونىڭ زيانى ٴتيىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان اتا-انا رەتىندە ٴسىز بالاڭىزعا وسى «وتكىر قۇرالدى» دۇرىس پايدالانا ٴبىلۋدى ۇيرەتۋىڭىز قاجەت. مىسالى، ٴسىز بالاڭىز تەلەفوندى قانشا ۋاقىت پايدالاناتىنىن قاداعالايسىز با؟
مۇنى بىلگەن ٴجون
سمارتفون بالاعا قاۋىپ توندىرەدى. «بالا جانە سمارتفون. 1-ٴبولىم: بالاما سمارتفون قاجەت پە؟« دەگەن ماقالادا سمارتفون ينتەرنەتتەگى جاقسى-جاماننىڭ بارىنە ەسىكتى ايقارا اشىپ بەرەتىنى ايتىلدى.
«سمارتفون ارقىلى بالا وتە قاۋىپتى ادامدار مەن يدەيالاردىڭ قۇرىعىنا ٴتۇسىپ قالۋى مۇمكىن عوي. ٴبىز سوعان ٴمان بەرە بەرمەيتىن سياقتىمىز» (برەندا).
بالالاردى ۇيرەتىپ وتىرۋ قاجەت. تەحنولوگيا ٴداۋىرىنىڭ جاستارى گادجەتتەردى شەمىشكەدەي شاعاتىن بولسا، ۇلكەن كىسىلەر ەندى-ەندى ۇيرەنىپ كەلەدى. ٴبىراق بۇل «اتا-انالار ٴبارىبىر تەحنيكانى تۇك تۇسىنبەيدى، سوندىقتان بالالار سمارتفوندى قاشان جانە قالاي قولدانامىن دەسە دە ٶز ەركى» دەگەندى بىلدىرمەيدى.
بالاڭىز سمارتفوندى سىزگە قاراعاندا جاقسىراق بىلسە دە، ونى ورنىمەن پايدالانۋعا اقىلى جەتپەيدى. ٴتىپتى تەحنيكانى بەسكە بىلەتىن بالالاردى دا اتا-انالارى سمارتفوندى دۇرىس پايدالانۋعا ۇيرەتۋ كەرەك.
«مىسالى، سەن بالاڭا كولىك ايداۋدى ۇيرەتپەي جاتىپ، وعان كىلتتى بەرىپ، رۋلگە وتىرعىزىپ، ماشينانى وتالدىرىپ، وعان: «ال ەندى بالام، ابايلاپ ايدا!»— دەپ ايتپايسىڭ عوي. سمارتفوندى دا دۇرىس پايدالانۋدى ۇيرەتپەي جاتىپ، بالانىڭ قولىنا ۇستاتا سالۋ تۋرا سولاي» (سەت).
نە ىستەي الاسىز؟
بالاڭىزدىڭ تەلەفونىنداعى فۋنكسيالاردى ٴبىلىپ الىڭىز. بالاڭىزعا سمارتفوندى ورنىمەن پايدالانۋعا كومەكتەسەتىن ارنايى فۋنكسيالاردى مەڭگەرىپ الىڭىز.
كەيبىر سمارتفوندارداعى ارنايى فۋنكسيالار ارقىلى بالاڭىزدىڭ تەلەفوندى قانشا ۋاقىت پايدالاناتىنىن جانە قانداي سايتتارعا كىرەتىنىن شەكتەۋگە بولاتىنىن بىلگەنسىز بە؟ بالاڭىزدىڭ سمارتفونىندا اتا-انانىڭ باقىلاپ وتىرۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قانداي باپتاۋلار (ناسترويكي) بار؟
لايىقسىز مازمۇنداعى مالىمەتتەردى بۇعاتتايتىن باپتاۋلاردىڭ ٴجۇز پايىز قورعامايتىنىن بىلەسىز بە؟
بالاڭىزدىڭ سمارتفونى جايلى كوبىرەك بىلگەن سايىن، وعان ونى اقىلمەن ٵرى دۇرىس پايدالانۋدى جاقسىراق ۇيرەتە الاسىز.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «بىلىمىمەن ادام كۇشىن نىعايتار» (ناقىل سوزدەر 24:5).
ناقتى ەرەجەلەر ورناتىڭىز. نەگە رۇقسات ەتىپ، ال نە نارسەگە رۇقسات ەتپەيتىنىڭىزدى شەشىپ الىڭىز. ماسەلەن:
بالاڭىزعا داستارقان باسىنا تەلەفونىن الىپ كەلۋگە نەمەسە تۋىستارىڭىز بەن دوستارىڭىزعا قوناققا بارعاندا سمارتفوندى قولدانۋعا رۇقسات ەتەسىز بە؟
بالاڭىزعا تۇندە تەلەفونىن الىپ جاتۋعا رۇقسات ەتەسىز بە؟
قانداي ٴموبيلدى قوسىمشالاردى (پريلوجەنيە) جۇكتەۋگە رۇقسات بەرەسىز؟
بالاڭىز كۇنىنە سمارتفوندى قانشا ۋاقىت قولدانا الادى؟
قانداي ەرەجەلەر ورناتاتىنىڭىزدى بالاڭىزعا ايتىپ قويىڭىز. ەگەر ولاردى بۇزاتىن بولسا، جازا قولدانۋعا دايىن بولىڭىز.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «بالانى جونگە سالۋدان ەش تارتىنبا» (ناقىل سوزدەر 23:13).
تەكسەرىڭىز. بالاڭىزدىڭ تەلەفونعا كىرەتىن ٴپارولىن ٴبىلىپ، ونىڭ حابارلامالارىن، ٴموبيلدى قوسىمشالارىن، كىرگەن سايتتارى مەن سۋرەتتەرىن تەكسەرىپ وتىرىڭىز.
«ٴبىز قىزىمىزعا: «تەلەفونىڭدى ساعان ايتپاي تەكسەرىپ تۇرامىز. ەگەر دۇرىس پايدالانباي جۇرگەنىڭدى بىلسەك، سمارتفوندى قولدانۋعا شەكتەۋلەر قويامىز«،— دەپ ەسكەرتىپ قويدىق» (لوررەين).
بالاڭىز سمارتفوندى قالاي قولدانىپ جۇرگەنىن بىلۋگە اتا-انا رەتىندە ٴسىزدىڭ تولىق قۇقىعىڭىز بار.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «بالانىڭ ىسىنە قاراپ، ٴجۇرىس-تۇرىسىنىڭ تازا دا دۇرىس ەكەنىن بىلەرسىڭ» (ناقىل سوزدەر 20:11).
جاقسى مەن جاماندى ايىرا ٴبىلۋدى ۇيرەتىڭىز. بالاڭىز دۇرىس نارسەنى ٶزى قالاپ ىستەۋى ٷشىن، وعان كومەكتەسىڭىز. نەگە؟ ويتكەنى ٴسىز قانشا تەكسەرمەڭىز، ول سىزدەن بىردەڭەنى جاسىرامىن دەسە، بۇنىڭ امالىن تابادى b.
سوندىقتان بالاڭىزعا ٴتالىم-تاربيە بەرىپ، بويىنا شىنشىلدىق، ۇستامدىلىق سياقتى جاقسى قاسيەتتەردى ٴسىڭدىرىڭىز. سونداي-اق ويلانىپ ارەكەت ەتەتىن جاۋاپتى ادام بولۋعا ۇيرەتىڭىز. وسىلاي تاربيەلەنگەن بالا تەلەفونىن دا دۇرىس پايدالانا بىلەدى.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «تولىسقان ادامدار... ٴتۇيسىنۋ قابىلەتىن قولدانۋ ارقىلى ماشىقتاندىرىپ، جامان مەن جاقسىنى اجىراتا الادى» (ەۆرەيلەرگە 5:14).
a بۇل ماقالادا «سمارتفون» ينتەرنەتكە قوسىلاتىن تەلەفوندى بىلدىرەدى. باسقاشا ايتقاندا، ول — مينيكومپيۋتەر.
b مىسالى، ٶڭىن جاسىراتىن ارنايى ٴموبيلدى قوسىمشالار بار. ونىڭ ٴتۇرى كالكۋلياتور نەمەسە باسقا ٴبىر ەش زيانسىز قوسىمشا بولىپ كورىنەدى. ٴبىراق بالاڭىز ونىڭ ىشىنە سىزدەن جاسىرعىسى كەلەتىن كەز كەلگەن مالىمەتتى تىعىپ قويا الادى.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
نەكە جانە وتباسى
بالاما سمارتفون قاجەت پە؟
كەلتىرىلگەن سۇراقتاردىڭ كومەگىمەن بۇنداي جاۋاپكەرشىلىككە ٶزىڭىز جانە بالاڭىز دايىن با — سونى تەكسەرىپ كورىڭىز.