جاراتىلىس عاجايىپتارى
جەمىس شىبىنىنىڭ ۇشۋ ونەرى
شىبىن ٶلتىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەنى كىم-كىمگە دە ايان. وتە جوعارى جىلدامدىقپەن قوزعالاتىن بۇل جاندىك ٶزىن ۇستاپ العىسى كەلەتىندەردەن تەز-اق جالتارىپ كەتەدى.
عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە ساي، شىبىندار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جەمىس شىبىنى (دروزوفيلا) اسكەري جويعىش ۇشاق سياقتى باعىتىن كەز كەلگەن جاققا وزگەرتە الادى. ٴبىراق ۇشاقتان ايىرماشىلىعى، ول مۇنى قاس قاعىمدا ىستەيدى. پروفەسسور مايكل ديكينسوننىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي شىبىندار تۋىلا سالا شەبەرلىكپەن ۇشا الادى. «بۇل ەندى تۋىلعان نارەستەنىڭ جويعىش ۇشاقتا وتىرىپ، ونى قالاي جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن بىلەتىنى ىسپەتتى»،— دەيدى ول.
زەرتتەۋشىلەر بۇل شىبىنداردىڭ قالاي ۇشاتىنىن بەينەكامەراعا تۇسىرگەندە، ولار قاناتتارىن سەكۋندىنا 200 رەت قاعاتىنى انىقتالدى. الايدا ولارعا باعىتتارىن وزگەرتىپ، قاۋىپ الاڭىنان قاشىپ كەتۋ ٷشىن قاناتتارىن ٴبىر-اق رەت قاعۋ جەتكىلىكتى.
سوندا ولار ارەكەت ەتكەنشە قانشا ۋاقىت كەتەدى؟ زەرتتەۋشىلەر جەمىس شىبىندارى قاۋىپتى كورگەندە، ادامنىڭ كىرپىك قاققانىنان 50 ەسە جىلدامىراق ارەكەت ەتەتىنىن انىقتاعان. مايكل ديكينسون بۇعان قاتىستى بىلاي دەيدى: «بۇل شىبىندار وتە قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ٴبارىن ەسەپتەپ ۇلگەرەدى. قاۋىپتىڭ قايدان ٴتونىپ تۇرعانىن جانە قاي باعىتقا قاراي ۇشقان دۇرىس بولاتىنىن بىلەدى».
ينەنىڭ ۇشىنداي عانا ميى بار جەمىس شىبىندارى مۇنى قايدان بىلەدى؟ ويلاپ تابۋشىنىڭ بۇل جۇمباعىن عالىمدار شەشۋگە تىرىسىپ باعۋدا.
قاۋىپتەن قاشىپ، قاس قاعىم ساتتە باعىتىن وزگەرتىپ جاتقان جەمىس شىبىنى
ٴسىز قالاي ويلايسىز؟ جەمىس شىبىنىنىڭ ۇشۋ ونەرى وزدىگىنەن پايدا بولدى ما، الدە بۇل جاراتۋشىنىڭ جاسامپازدىعى ما؟
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
كىتاپتار مەن كىتاپشالار
«تىرشىلىك وزدىگىنەن پايدا بولدى ما؟»
تىرشىلىكتىڭ قالاي باستاۋ العانىنا قاتىستى كىمنىڭ سوزىنە سەنەتىنىڭىز وتە ماڭىزدى.