ATHUTHURIA a matigari ma indo cia tene nĩ mathikũrĩtie thĩinĩ wa itũũra rĩa Babuloni ya tene maturubarĩ maingĩ ma gũcinwo marĩa maahũthĩrĩtwo gwaka itũũra rĩu. Mũthuthuria ũmwe wĩtagwo Robert Koldewey oonanirie atĩ maturubarĩ ta macio maacinagĩrũo nja ya itũũra rĩu kũrĩa kwarĩ na rĩũmba rĩega na ngũ nyingĩ.

Athuthuria a matigari ma indo cia tene nĩ moonire ũira wa atĩ anene a thirikari ya Babuloni nĩ maahũthagĩra mariiko macio ma gũcina maturubarĩ gwĩka maũndũ moru. Profesa ũmwe wa Yunivasĩtĩ ya Toronto wĩtagwo Paul-Alain Beaulieu, aaugire ũũ: “Maandĩko ma Kĩbabuloni . . . monanagia atĩ mũthamaki nĩ aarutĩte watho wa atĩ mũndũ o wothe ũrĩa ũngĩaregire kũmwathĩkĩra kana age gũtĩa indo iria theru aagĩrĩire gũikio riiko-inĩ ahĩre kuo.” Kwa ngerekano, maandĩko mamwe ma hĩndĩ ya Mũthamaki Nebukadineza maaugĩte ũũ: “Maniinei, macinĩrei . . . riiko-inĩ rĩa mũrugi . . . rekei ndogo yao yambate na igũrũ, moragei na njĩra ya kũmaikia mwaki-inĩ.”

Ũndũ ũcio nĩ ũririkanagia athomi a Bibilia maũndũ marĩa mandĩkĩtwo thĩinĩ wa Danieli mũrango wa 3. Thĩinĩ wa mũrango ũcio, nĩ tũthomaga atĩ Mũthamaki Nebukadineza nĩ aahandire mũhianano mũnene wa thahabu werũ-inĩ wa Dura, nja ya itũũra rĩa Babuloni. Rĩrĩa Ahibirania arĩa atatũ nĩo Shadraka, Meshaki, na Abedinego maaregire kũinamĩrĩra mũhianano ũcio, Nebukadineza nĩ aarakarire mũno na agĩathana atĩ riiko “rĩongererũo mwaki rĩhiũhe maita mũgwanja makĩria ma ũrĩa rĩakoragwo,” na akiuga arũme acio atatũ “[maikio] thĩinĩ wa riiko rĩu rĩarĩ na mwaki mũnene.” No mũraika ũrĩ na hinya nĩ aamahonokirie matigakue.—Dan. 3:1-6, 19-28.

Maturubarĩ macio moonekire Babuloni ningĩ nĩ monanagia atĩ Bibilia ndĩrĩ mahĩtia. Maingĩ mamo nĩ makoragwo mandĩkĩtwo maandĩko ma kũgooca mũthamaki. Rĩmwe rĩamo rĩandĩkĩtwo ũũ: “Nebukadineza, Mũthamaki wa Babuloni . . . Nyũmba ya Mũthamaki, ĩrĩa niĩ Mũthamaki Ũrĩa Mũnene ndakire . . . Njiarũa ciakwa iroathana thĩinĩ wayo tene na tene.” Ciugo icio irĩ hakuhĩ kũhaanana na iria irĩ thĩinĩ wa Danieli 4:30 harĩa Nebukadineza etũũgĩrĩtie akoiga: “Githĩ ĩno ti Babuloni Ĩrĩa Nene, itũũra rĩrĩa niĩ mwene njakĩte nĩ ũndũ wa nyũmba ya ũthamaki kũgerera hinya na ũhoti wakwa na tondũ wa riri wa ũnene wakwa?”