YOZEFI vandaka kufulumuna mupepe ya kitoko, nsudi ya kitoko ya bintuntu ti ya banti ya nkaka ya ke vandaka na masa. Bakomersa vandaka kukwenda ti yandi mpi ntangu yai bo ke sabuka bantoto ya lepele na lweka yina Nzadi Nile me kotaka na Nzadi ya nene. Yindula ndonga ya babakala ke twadisa bashamo na bo na lweka ya masa tii na mbanza ya nkaka ya Ezipte mpi na mbala mosi bo me yituka na kumona ndeke mosi ya makulu ya nda ke pumbuka. Ntangu Yozefi kumaka na bwala ya nkaka, yandi yindulaka diaka bwala na bo, ntoto ya bangumba ya Ebroni yina bikalaka ntama.

Yindula makelele ya ngolo yina makaku vandaka kutula na zulu ya maba mpi ya banti ya fige. Yozefi vandaka kubakisa ve ndinga ya bantu yina bo vandaka kukutana ti bo ntangu bo vandaka kusala nzietelo. Ziku yandi salaka ngolo na kusimba mwa bangogo to bansa. Yo lombaka nde yandi longukaka yo sambu yandi zabaka nde yandi ta vutuka diaka ve na bwala na bo.

Yozefi vandaka ti bamvula 17 to 18, kansi bampasi yina yandi kutanaka ti yo lendaka kulembisa bambuta mingi. Bampangi ya Yozefi wilaka yandi kimpala mpi bo zolaka kufwa yandi sambu tata na bo vandaka kuzola yandi mingi. Na kisika ya kufwa yandi, bo tekaka yandi na bakomersa. (Kuyantika 37:2, 5, 18-28) Na nima ya kusala nzietelo bamposo mingi, ziku bakomersa yai vandaka na kiese mingi sambu bo kumaka pene-pene ya mbanza ya nene, kisika bo kanaka kuteka Yozefi mpi bima na bo ya ntalu. Inki mutindu Yozefi vidisaka ve kivuvu mpi bikaka ve nde mabanza na yandi kubeba? Bubu yai, nki mutindu beto lenda bika ve nde bampasi ya luzingu mpi bifu na beto kubebisa lukwikilu na beto? Beto fwete longuka mambu mingi na mbandu ya Yozefi.

Biblia ke tuba nde: “Bantu ya Ismaele nataka Yozefi na nsi ya Ezipte. Kuna Potifare, mfumu mosi ya basoda ya mfumu ya nene, yandi yina mpi mfumu ya basoda yina ke kengilaka nzo ya mfumu, yandi sumbaka Yozefi.” (Kuyantika 39:1) Na bangogo yai, Biblia ke sadisa beto na kubakisa nsoni yina Yozefi waka ntangu bo tekaka yandi diaka. Yandi kumaka bonso kima mosi ya mpamba! Beto yindula mutindu Yozefi vandaka kulanda mfumu na yandi ya mpa, mfumu ya basoda ya Ezipte, na babala-bala yina vandaka ti bamagazini mingi mpi mutindu bo vandaka kunata yandi na nzo ya mpa.

Yozefi yitukaka ngolo na kumona nzo, kima yina yandi me monaka ntete ve! Yandi yelaka na dibuta yina vandaka kuzinga na batenta sambu bo vandaka kusoba bisika mbala na mbala mpi kukeba mameme. Bamvwama ya Ezipte bonso Potifare vandaka ti banzo ya kitoko ya kupakula mukubu. Bantu ya arkeolozi ke tubaka nde bantu ya Ezipte ya ntama vandaka kuyidika mapangu na bo. Bo vandaka kukuna banti ya madidi na nziunga na yo mpi kusala mazanga sambu na kukuna bapapirusi, balotusi mpi banti ya nkaka ya ke vandaka na masa. Bo tungaka banzo ya nkaka na kingenga yina vandaka ti masamba, baveranda mpi bafenetre ya nda sambu na kukotisa mupepe, bashambre mingi, salo mosi ya nene mpi banzo ya bantu ya kisalu.

Keti bima yai yonso bendaka dikebi ya Yozefi? Yo ke monana ve mutindu yina. Ntembe kele ve nde yandi vandaka kudiwa yandi mosi. Ndinga ya bantu ya Ezipte, mutindu na bo ya kulwata, ya kuyidika  nitu mpi ya kusamba vandaka mambu ya mpa sambu na Yozefi. Bantu ya Ezipte vandaka kusambila banzambi mingi mpi kusadila mazi. Bo vandaka kutudila lufwa dikebi ya ngolo mpi vandaka kukwikila nde bantu vandaka kuzinga na nima ya lufwa. Kansi kima mosi sadisaka Yozefi na kudiwa ve yandi mosi. Biblia ke tuba nde: “Mfumu Nzambi vandaka na Yozefi.” (Kuyantika 39:2) Ntembe kele ve nde Yozefi tudilaka Nzambi ntima. Biblia ke tuba nde Yehowa “kele pene-pene na bantu yonso yina ke bingaka yandi.” (Nkunga 145:18) Inki ya nkaka sadisaka Yozefi na kubikala pene-pene na Nzambi?

Toko yai vidisaka ve kivuvu mpi vandaka kusala kisalu na yandi mbote. Yo yina, yandi pesaka Yehowa nzila ya kusakumuna yandi mpi mfumu na yandi ya mpa kumaka kuzola yandi. Potifare bakisaka nde Yehowa, Nzambi ya Izraele vandaka kusakumuna Yozefi mpi ntembe kele ve nde Yehowa sakumunaka nzo ya muntu yai ya Ezipte. Malembe-malembe, Potifare ndimaka Yozefi mpi pesaka yandi kiyeka na zulu ya bima na yandi yonso.—Kuyantika 39:3-6.

Yozefi pesaka mbandu ya mbote na baleke yina ke sadila Nzambi bubu yai. Mu mbandu, bana ya nzo-nkanda lenda kudiwa bonso banzenza na nsi-ntoto yai ya me fuluka ti bisalu ya bampeve ya mbi, mpi ya ke pesa ve kivuvu sambu na luzingu. Kana nge ke kutana ti mambu ya mutindu yai, yibuka nde Yehowa ke sobaka ve. (Yakobo 1:17) Nzambi ke vandaka ti bantu yonso ya kwikama mpi ya ke salaka ngolo sambu na kusepedisa yandi. Yandi ke sakumunaka bo mingi mpi yandi ta sala mutindu mosi sambu na nge.

Biblia ke zabisa beto nde Yozefi yelaka mpi kumaka “mwana-bakala mosi ya kitoko mpenza.” Bangogo yai ke monisa nde Yozefi kumaka na kigonsa sambu mbala mingi kitoko ya nitu ke bendaka dikebi ya me fwana ve.

Sambu na Yozefi, kwikama vandaka kima mosi ya mfunu, kansi sambu na nkento ya Potifare, yo vandaka ve kima ya mbalu. Biblia ke tuba nde: “Nkento ya mfumu na yandi Potifare yantikaka kulula yandi. Nkento tubaka nde: ‘Kwisa beto lala.’” (Kuyantika 39:7) Keti Yozefi bwaka na mpukumuna ya nkento yai ya mumpani? Biblia ke pesa ve ata kikuma mosi ya ke monisa nde Yozefi vandaka ve ti bampusa yina batoko ke vandaka ti yo mpi ke tuba ve nde nkento ya mfumu yai ya basoda vandaka kitoko ve. Keti Yozefi yindulaka nde mfumu na yandi ta zaba ve ata kima mosi? Keti yandi yindulaka na kubaka mambote ya bima ya kinsuni disongidila mambote yina mansoni zolaka kunatila yandi?

Na masonga yonso, beto ke zaba ve mambu yonso ya vandaka na mambanza ya Yozefi. Kansi, diambu mosi ke monisa pwelele mambu yina vandaka na ntima na yandi. Yo ke monana na mvutu na yandi yai: “Mfumu na mono ke talaka ata kima mosi ve na  nzo sambu mono kele. Mono muntu ke na kiyeka na kutalaka bima na yandi yonso. Mono mpi ke na kiyeka bonso yandi. Yandi me bumbilaka mono kima ve, kaka nge nkento na yandi. Nki mutindu mono lenda sala mambu ya mbi mutindu yai? Nki mutindu mono lenda sala masumu na Nzambi.” (Kuyantika 39:8, 9) Yindula mambu ya toko yai tubaka na kikesa mpi na masonga yonso. Yo pesaka yandi mpasi na kuyindula diambu yina nkento ya mfumu na yandi zolaka nde bo sala. Sambu na nki?

Mutindu Yozefi tubaka, mfumu na yandi vandaka kutudila yandi ntima. Potifare pesaka Yozefi kiyeka na zulu ya bima na yandi yonso katula kaka nkento na yandi. Inki mutindu Yozefi lendaka kubebisa ntima yina bo vandaka kutudila yandi? Yandi buyaka dibanza yina, sambu kusala disumu na meso ya Yehowa Nzambi vandaka kima mosi ya nzanzi. Na nsadisi ya bibuti na yandi, Yozefi zabaka mutindu Nzambi ke tadilaka makwela mpi kwikama. Yehowa muntu gangaka makwela ya ntete mpi monisaka dibanza na yandi pwelele. Nzambi muntu vukisaka bakala ti nkento mpi bo kumaka “muntu mosi.” (Kuyantika 2:24) Nzambi wilaka bantu yina sosaka kubebisa bangwisana yai makasi. Mu mbandu, Nzambi zolaka kufwa bantu yina sosaka kuvukisa nitu na kingolo-ngolo ti nkento ya Abrahami, nkaka ya nkaka ya Yozefi mpi nkento ya Izaki, nkaka ya Yozefi ya nkento. (Kuyantika 20:1-3; 26:7-11) Yo lombaka nde Yozefi kubaka dilongi na diambu yango mpi kuzinga na kuwakana ti yo.

Nkento ya Potifare zolaka ve kuwa mambu yina Yozefi zabisaka yandi. Yindula mpika yai ya mpamba-mpamba me buya mambu ya nkento yai mpi ke zabisa yandi nde mambu yango kele “masumu”! Ata mpidina, nkento yango kwaminaka. Ziku mambu yina Yozefi tubaka pesaka yandi mpasi mpi yandi salaka yonso sambu Yozefi kundima mambu yina yandi tubaka. Nkento yango salaka mambu bonso Satana yina mekaka Yezu. Satana nungaka ve na kupukumuna Yezu mpi na kisika ya kuyambula, Satana vingilaka “ntangu ya nkaka ya mbote.” (Luka 4:13) Yo yina, yo ke lomba nde bantu ya kwikama kulanda na kutanina kwikama na bo. Yozefi salaka mambu ya mutindu mosi. Ata nkento yango vandaka kuzabisa yandi mambu yai “konso kilumbu,” Yozefi sobaka ve dibanza na yandi. Biblia ke tuba nde: “Yandi vandaka kundima ve.” (Kuyantika 39:10) Kansi nkento ya Potifare sosaka kaka kubwisa yandi.

Yandi ponaka ntangu yina bansadi ya nkaka vandaka ve na nzo mpi zabaka nde Yozefi ta kota na nzo sambu na kusala kisalu. Ntangu Yozefi kotaka, yandi sosaka kukanga yandi. Yandi simbaka Yozefi na lele mpi bondilaka yandi diaka nde: “Kwisa beto lala.” Yozefi salaka mambu kukonda kusukinina. Yandi nwanaka ngolo sambu na kutina kansi nkento yango kangaka yandi na lele. Yozefi katukaka na maboko na yandi mpi lele na yandi bikalaka na maboko ya nkento yango. Na nima yandi tinaka!—Kuyantika 39:11, 12.

Beto lenda yibuka ndongisila yai ya Polo ya kupemama: “Beno tina pite!” (1 Bakorinto 6:18) Yozefi pesaka mbandu ya mbote sambu na Bakristu yonso ya kieleka! Mambu ya luzingu lenda sala nde beto kutana ti bantu yina ke zitisaka ve bansiku ya bikalulu ya mbote ya Nzambi, kansi yo ke tendula ve nde beto fwete yambula bupusi na bo ya mbi kubebisa beto. Beto fwete tina mambu ya mbi kukonda kutala malanda yina yo lenda nata.

Na mbandu ya Yozefi, malanda vandaka ya mbi. Nkento ya Potifare vutulaka mbela. Na mbala mosi, yandi yantikaka kuboka mpi kubinga bansadi na yandi ya nkaka na kukota na nzo. Yandi zabisaka bo nde Yozefi zolaka kuladisa yandi na kingolo-ngolo kansi ntangu yandi me boka, Yozefi me tina. Nkento ya Potifare bumbaka lele yango mpi vingilaka tii ntangu bakala na yandi vutukaka. Ntangu Potifare vutukaka, nkento na yandi telaka yandi mambu ya luvunu mpi zabisaka yandi nde nge salaka mbi mutindu nge nataka munzenza yai na nzo. Potifare salaka nki? Biblia ke tuba nde: “Mfumu ya Yozefi bakaka makasi mingi”! Yandi tulaka Yozefi na boloko.—Kuyantika 39:13-20.

Beto ke zaba mpenza ve mutindu baboloko ya bantu ya Ezipte vandaka na bilumbu yina. Kansi bantu ya arkeolozi monaka nzo mosi ya ntama ti bashambre ya bantu ya boloko mpi bashambre ya nkaka vandaka na nsi ya ntoto. Yozefi sadilaka ngogo mosi ya ke tendula ntete-ntete “dibulu” sambu na kutubila kisika ya mpimpa mpi ya kukonda kivuvu yina bo tulaka yandi. (Kuyantika 40:15, NW, noti na nsi ya lutiti) Mukanda ya Nkunga ke zabisa beto bampasi ya nkaka yina Yozefi kutanaka ti yo. Biblia ke tuba nde: “Bo kangisaka Yozefi bansinga ya bibende ngolo na makulu ti na nkingu.” (Nkunga 105:17, 18) Bantangu  ya nkaka, bantu ya Ezipte vandaka kutula maboko ya bantu ya boloko na nima mpi kukangisa bo miniololo; mpi bo vandaka kulwatisa bankaka bashene ya bibende na nkingu. Yo fwete vanda nde mambu yai ya kukonda lunungu pesaka Yozefi mpasi sambu yandi salaka ve ata kima mosi ya mbi!

Diambu ya mpasi kele nde, yandi niokwamaka mingi. Biblia ke tuba nde Yozefi bikalaka kuna na “boloko.” Yandi salaka bamvula mingi na kisika yai ya mpasi! * Yozefi zabaka ve kana yandi lendaka kubasika na boloko. Sambu bilumbu yina ya mpasi kumaka bamposo mpi na nima bangonda, nki mutindu yandi vidisaka ve kivuvu?

Biblia ke pesa mvutu yai ya ke pesa kikesa: “Mfumu Nzambi vandaka kaka na Yozefi” mpi landaka kumonisila yandi zola ya kwikama. (Kuyantika 39:20) Bibaka ya boloko, miniololo, boloko ya nsi ya ntoto ya me konda nsemo lenda kanga ve Yehowa nzila ya kumonisila bansadi na yandi zola ya kwikama. (Baroma 8:38, 39) Beto lenda yindula mutindu Yozefi sambaka Tata na yandi ya zulu sambu na bampasi na yandi mpi mutindu yandi bakaka ngemba yina “Nzambi ya ndembikilu yonso” mpamba lenda pesa. (2 Bakorinto 1:3, 4; Bafilipi 4:6, 7) Inki kima ya nkaka Yehowa salaka sambu na Yozefi? Biblia ke tuba nde Yehowa “salaka na mpila nde kapita ya boloko kumona Yozefi muntu mosi ya mbote.”

Ntembe kele ve nde bo vandaka kupesa bantu ya boloko kisalu mpi Yozefi pesaka Yehowa nzila ya kusakumuna yandi diaka. Yandi vandaka kusala ngolo, mbote-mbote konso kisalu ya bo vandaka kupesa yandi mpi kubika mambu yonso na maboko ya Yehowa. Yehowa sakumunaka Yozefi na mpila nde bo kuma kutudila yandi ntima mpi kuzitisa yandi bonso na nzo ya Potifare. Biblia ke tuba nde: “Yandi pesaka Yozefi kiyeka ya kutalaka bantu ya nkaka ya boloko. Yozefi vandaka mpi na kiyeka ya kutalaka mambu yonso ya bo vandaka kusala na boloko. Kapita ya boloko vandaka kusala diaka kima ve, kaka Yozefi muntu vandaka na kiyeka yina. Mfumu Nzambi vandaka na Yozefi; konso mambu ya yandi vandaka kusala yo vandaka kusuka mbote sambu Mfumu Nzambi vandaka kusadisa yandi.” (Kuyantika 39:22, 23) Yo pesaka Yozefi kikesa kibeni na kuzaba nde Yehowa vandaka kusadisa yandi!

Beto lenda kutana ti bampasi to nkutu mambu ya kukonda lunungu na luzingu, kansi beto lenda baka dilongi na lukwikilu ya Yozefi. Kana beto ke bikala pene-pene na Yehowa na kisambu, ke bikala ya kwikama na bansiku na yandi mpi ke sala ngolo sambu na kusala mambu ya mbote na meso na yandi, beto ta pesa yandi nzila ya kusakumuna beto. Mutindu Yehowa sakumunaka Yozefi, yandi me bumbaka balusakumunu mingi sambu na bantu, mpi beto ta mona yo na masolo ya ta basika na bilumbu ya ke kwisa.