NA LUMINGU mosi na suka, na luyantiku ya bamvu 1520, bantu ya Meaux, mbanza mosi ya fioti pene-pene ya Paris na France, yitukaka mingi sambu na mambu yina bo waka na nzo-nzambi na bo. Bo tangilaka bo ba-Evanzile na Kifalansa ndinga na bo, na kisika nde bo tangila bo yo na Kilatini!

Muntu yina balulaka Biblia yango vandaka Jacques Lefèvre d’Étaples (na Kilatini, Jacobus Faber Stapulensis). Na nima, yandi sonikilaka nduku na yandi mosi ya ngolo nde: “Nge lenda yindula ve bikesa yina Nzambi ke sala sambu na kusadisa [bantu] ya mbote ya kele na bisika ya nkaka na kubakisa Ndinga na yandi.”

Na ntangu yina, Dibundu ya Katolika ti bantu yina vandaka kulonguka mambu ya Nzambi na Paris vandaka kubuya kusadila bambalula ya Biblia yina vandaka na bandinga yina bantu yonso vandaka kutuba. Ebuna, inki pusaka Lefèvre na kubalula Biblia na Kifalansa? Inki mutindu yandi salaka sambu na kusadisa bantu yonso na kubakisa Ndinga ya Nzambi?

Na ntwala nde yandi yantika kubalula Biblia, Lefèvre kudipesaka na kuvutula mikanda ya filozofi mpi yina vandaka kutubila mambu ya nzambi mutindu yo vandaka ntete. Yandi bakisaka nde bantu bebisaka mbala mingi masonama yina ya ntama na mutindu bo vandaka kubalula yo mbi mpi ti bifu na nsungi ya bamvula mingi. Sambu na kusosa kuzaba ntendula ya kieleka ya masonama ya ntama, yandi yantikaka ntete na kulonguka mbote-mbote Biblia yina Dibundu ya Katolika vandaka kusadila, disongidila mbalula ya Vulgate na Kilatini.

Kulonguka na yandi ya siki-siki ya Masonuku pusaka yandi na kutuba nde “kulonguka kieleka ya Nzambi yo mosi mpamba ke pesa . . . kiese ya kuluta mingi.” Yo yina, Lefèvre yambulaka kulonguka filozofi mpi pesaka ngolo na yandi yonso na kubalula Biblia.

Na 1509, Lefèvre basisaka mukanda mosi yina vandaka kufwanisa bambalula tanu ya mukanda ya Bankunga * na Kilatini ti mbalula ya Vulgate yina yandi mosi tomisaka. Lefèvre swaswanaka mpenza ti bantu ya ntangu na yandi yina vandaka kulonguka mambu ya Nzambi, sambu yandi salaka yonso sambu na kubakisa mpenza baverse ya Biblia. Mutindu na yandi ya kubalula Masonuku vandaka na bupusi ya ngolo na bantu ya nkaka ya mayele yina vandaka kulonguka Biblia mpi na bayina nataka nsoba ya nene na Dibundu ya Katolika.—Tala lupangu “ Lefèvre Vandaka na Bupusi ya Ngolo na Luzingu ya Martin Luther.”

Sambu Lefèvre butukaka na dibundu ya Katolika, yandi vandaka kukwikila nde nsoba lendaka kusalama na dibundu kaka kana bo longa mbote-mbote Masonuku na bantu ya kukonda mfunu. Kansi, inki mutindu Masonuku lendaka kunatila bantu yonso mambote kana masonama yina ya santu vandaka mingi kaka na Kilatini?

Zola ya ngolo yina Lefèvre vandaka ti yo sambu na Ndinga ya Nzambi pusaka yandi na kubaka lukanu ya  kusala nde bantu mingi kuzwa yo. Sambu na kulungisa lukanu yina, yandi basisaka bavolime zole ya fioti ya ba-Evanzile na Kifalansa na Yuni 1523. Sambu Biblia yai ya fioti vandaka ve ntalu bonso Biblia yina bantu vandaka kusadila, yo salaka nde bantu yina vandaka na mbongo mingi ve kuzwa Biblia.

Bantu sukininaka ve na kusumba yo mpi bo vandaka na kiese. Yo vanda babakala to bankento, bo yonso vandaka na kiese ya kutanga na ndinga na bo mambu yina Yezu tubaka. Ba-Biblia 1 200 yina bo basisaka ntete manaka na nima ya mwa bangonda mpamba.

Na bangogo ya luyantiku ya ba-Evanzile, Lefèvre tendulaka nde yandi balulaka ba-Evanzile na Kifalansa sambu “bantu yonso” ya dibundu “kubakisa kieleka yina ba-evanzile ke tubilaka mutindu bantu yina kele ti yo na Kilatini ke bakisaka.” Kansi, sambu na nki Lefèvre vandaka ti mpusa ya ngolo ya kusadisa bantu yonso na kuzaba mambu yina Biblia ke longaka?

Lefèvre zabaka mbote nde malongi ya bantu mpi bafilozofi bebisaka Dibundu ya Katolika. (Marko 7:7; Bakolosai 2:8) Yandi vandaka kundima nde ntangu lungaka sambu bantu kulonga mbote ba-Evanzile “na nsi-ntoto ya mvimba, sambu malongi ya banzenza kuvidisa diaka ve bantu nzila.”

Lefèvre monisaka mpi pwelele bangindu ya luvunu ya bantu yina vandaka kubuya nde bo balula Biblia na Kifalansa. Yandi monisaka luvunu na bo mpi tubaka nde: “Inki mutindu bo ta longa [bantu] na kuzitisa mambu yonso yina Yezu Kristu tubaka, kana  bo ke zola ve nde bantu kumona mpi kutanga Evanzile ya Nzambi na ndinga na bo?”—Baroma 10:14.

Yo ke yitukisa ve na kumona nde ntangu fioti na nima, bantu yina vandaka kulonguka mambu ya Nzambi na Iniversite ya Sorbonne na Paris salaka ngolo sambu na kukanga Lefèvre nzila ya kusala mambu yina yandi vandaka kusala. Na Augusti 1523, bo buyaka bambalula ya Biblia yina vandaka na bandinga ya nkaka mpi mambu yina bantu vandaka kutuba sambu na Biblia. Bo tubaka nde yo kele “kigonsa sambu na Dibundu.” Kana ntotila Francis I ya France kotilaka ve Lefèvre, bo zolaka kubinga yandi mbeni ya dibundu mpi kufwa yandi.

Lefèvre bikaka ve nde mambu yina bantu vandaka kutuba sambu na kisalu na yandi kukatula dikebi na yandi na kubalula Biblia. Na 1524, ntangu yandi manisaka kubalula Masonuku ya Kigreki (yina bantu ke bingaka Kuwakana ya Mpa), yandi basisaka mukanda ya Bankunga na Kifalansa sambu bantu yina ke kwikilaka kusamba “na kwikama yonso mpi na ntima ya mvimba.”

Bantu yina vandaka kulonguka mambu ya Nzambi na Sorbonne sukininaka ve na kutadila mbalula ya Lefèvre ti dikebi yonso. Ntangu fioti na nima, bo pesaka nsiku nde bo yoka mbalula ya Masonuku ya Kigreki ya Lefèvre na meso ya bantu yonso, mpi bo tubaka nde masonama ya nkaka vandaka “kupesa maboko na kukolama ya Luther.” Ntangu bantu yina vandaka kulonguka mambu ya Nzambi bingaka Lefèvre sambu yandi pesa bikuma ya mambu yina yandi sonikaka, Lefèvre bakaka lukanu ya “kutuba ve” mpi yandi tinaka na Strasbourg. Kuna yandi landaka kubalula Biblia na kinsweki. Ata bantu monaka nde yandi kondaka kikesa, yandi monaka nde yo vandaka mutindu ya kuluta mbote ya kupesa mvutu na bantu yina vandaka ve kumonisa ntonda sambu na kieleka ya Biblia yina kele bonso “mayaka” ya ntalu.—Matayo 7:6.

Kiteso ya mvula mosi na nima ya kutina ya Lefèvre, ntotila Francis I tulaka yandi ndesi ya mwana na yandi Charles yina vandaka ti bamvula iya. Mukumba yai pesaka Lefèvre ntangu mingi ya kumanisa kisalu na yandi ya kubalula Biblia. Na 1530, bo niemaka Biblia ya mvimba yina yandi balulaka. Bo salaka yo na Anvers, kansi na France ve. Ntotila Charles V * muntu pesaka nswa.

Na luzingu na yandi ya mvimba, Lefèvre vandaka kutula kivuvu nde dibundu ta yambula malongi ya bantu mpi ta vutukila nzayilu ya siki-siki ya Masonuku. Yandi vandaka kukwikila mpenza nde “konso Mukristu kele ti nswa, disongidila mukumba, ya kutanga mpi ya kulonguka Biblia yandi mosi.” Yo yina yandi salaka ngolo sambu bantu yonso kuzwa Biblia. Kansi mpusa na yandi ya kumona nde dibundu kusoba lunganaka ve. Ata mpidina, muntu mosi ve lenda tula ntembe na kisalu yina yandi salaka. Yandi sadisaka bantu yonso na kuzaba Ndinga ya Nzambi.