Kĩla ũthi ũvoonĩ ũla wĩ vo

Kĩla ũthi nthĩnĩ wa ũvoo ũla wĩ vo

Andũ meetawa Masoretes nĩmaumĩĩisye Maandĩko nesa

KYONGO KYA ĨTHANGŨ YA MBEE | MBIVILIA YUMĨTE VAASA!

Andũ Ala Mendaa Kũmina Mbivilia Nĩmaemiwe Nĩ Kũvĩndũa Ũvoo Ũla wĩ Nthĩnĩ

Andũ Ala Mendaa Kũmina Mbivilia Nĩmaemiwe Nĩ Kũvĩndũa Ũvoo Ũla wĩ Nthĩnĩ

MŨISYO ŨLA WAĨ VO: Vai kĩndũ kyaĩ kĩsa kũmina Mbivilia o na kau mavuku ala matũmĩawa maĩ matonya kwoa na ve andũ mendaa kũmĩmina. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, andũ ala mamyumĩĩasya na aalyũli nĩmendaa kũvĩndũa ũvoo ũla waĩ Mbivilianĩ. Mavinda amwe, meethĩawa mayenda kũvĩndũa Mbivilia yĩtĩkĩlane na momanyĩsyo moo ma ndĩni, vandũ va mavĩndũe momanyĩsyo moo metĩkĩlane na Mbivilia. Kwasũanĩa ngelekany’o ii iatĩĩe:

  • Vandũ va kũthaithĩa: Katĩ katĩ wa myaka ya 400-200 Klĩsto ate mũsyae, aandĩki ma Samaritan Pentateuch nĩmongeleeile ndeto ii ĩandĩkonĩ ya Kuma 20:17 “kĩĩmanĩ kya Ngelisimu makaaka kĩthembeo vo.” Kwa kwĩka ũu, Asamalia mendaa Maandĩko makwate mbau mũvango woo wa kwaka ĩkalũ kĩĩmanĩ kya Ngelisimu.

  • Ũmanyĩsyo wa ũtatũ mũtheu: Myaka ta 300 Mbivilia yamina kũandĩkwa, mũandĩki ũmwe ũĩkĩĩaa ũmanyĩsyo wa ũtatũ ongeleeile ndeto ii ĩandĩkonĩ ya 1 Yoana 5:7 “ĩtunĩ, Asa, Ndeto, na Veva Mũtheu: na asu me atatũ no ũmwe.” Ndeto isu iyaĩ nthĩnĩ wa maandĩko ma mbee ala maandĩkiwe nĩ aandĩki ma Mbivilia. Mũsomi ũmwe wa Mbivilia wĩtawa Bruce Metzger aisye atĩĩ: “Kuma myakanĩ ya 500 na kũendeea ndeto isu nĩsyaendeeie kwongeleelwa mũno mavukunĩ ma tene ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia ma Old Latin na [Latin] Vulgate.”

  • Ĩsyĩtwa ya Ngai: Aalyũli aingĩ ma Mbivilia nĩmaamũie kumya ĩsyĩtwa ya Ngai kuma Maandĩkonĩ, na meekaa ũu maatĩĩe kĩthĩo kya Ayuti kyaumanĩte na maũndũ ma Satani. Matũmĩie masyĩtwa ma ũnene ta “Ngai” kana “Mwĩaĩi.” O na kau Mbivilianĩ masyĩtwa asu nĩmatũmĩĩtwe kũelesya ĩũlũ wa Mũmbi, no matũmĩĩtwe Maandĩkonĩ amwe kwonany’a andũ, syĩndũ ila ĩtũmĩawa kwondũ wa ũthaithi wa mĩvw’anano, o na ĩsyĩtwa ngai nĩyĩtũmĩĩtwe kũelesya Ndevili.—Yoana 10:34, 35; 1 Akolintho 8:5, 6; 2 Akolintho 4:4. *

KĨLA KYATUMIE MBIVILIA ĨTAMINWA: O na kau andũ amwe ala maumĩĩasya Mbivilia mayaĩ aĩkĩĩku, ve angĩ aingĩ maĩ na ũmanyi mwingĩ na nĩmaĩkĩĩthasya kana mamyumĩĩsya ũndũ yailyĩ. Andũ meetawa Masoretes nĩmaumĩĩisye Maandĩko ma Kĩevelania katĩ katĩ wa myaka ya 500 na 1000, Klĩsto aminĩte kũsyawa na mavuku asu moo meetanĩw’a na ĩsyĩtwa yoo. Mayumĩĩsya, matalaa kĩla ndeto nĩ kana maĩkĩĩthye kana vai ndeto ĩnatiwa ĩla mekumĩĩasya. Ĩla meethĩa vandũ vekĩtwe mavĩtyo, nĩmaandĩkaa ndeenĩ sya mavuku asu. Andũ asu meetawa Masoretes mayaaĩtĩkĩla kũvĩndũa kĩla kyaandĩkĩtwe Maandĩkonĩ. Mũsomi ũmwe wĩtawa Moshe Goshen-Gottstein aandĩkie atĩĩ: “Naĩ ĩla nene mũndũ waĩ atonya kwĩka nĩ kũvĩndũa kĩla kyaandĩkĩtwe o esĩ.”

Ũndũ ũngĩ nĩ kana, mavuku maingĩ ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia nĩmatetheeasya asomi makamanya kũla kweekĩtwe makosa. Kwa ngelekany’o, atongoi aingĩ ma ndĩni mamanyĩĩtye andũ kwa myaka mingĩ kana Mbivilia ĩla ĩalyũlĩtwe kwa kĩthyomo kya Kĩlatinĩ nĩyo ya w’o. Na nĩkyo kĩtumi nthĩnĩ wa ĩandĩko ya 1 Yoana 5:7, mongeleeile ila ndeto ite sya w’o iwetiwe kĩlungunĩ kĩĩ. O na ndeto isu ĩte sya w’o nĩsyeekĩiwe Mbivilianĩ ĩla ĩtũmĩawa nĩ andũ aingĩ yĩtawa King James Version! Ĩndĩ veethĩiwe ata ĩla mavuku ala angĩ matũmĩawa kũalyũla Mbivilia moonekie? Mũndũũme wĩtawa Bruce Metzger aandĩkie atĩĩ: “Ndeto isu syongelilwe ĩandĩkonĩ ya [1 Yoana 5:7] iyaĩ vo mavukunĩ ma tene ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic) ate o nthĩnĩ wa yĩla ya Kĩlatinĩ.” Na nũndũ wa ũu, Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya King James Version na Mbivilia ingĩ nĩsyaumisye ndeto isu.

Ĩvuku yĩseũvĩtw’e na makangaa yĩla yatũmĩawa kũalyũla Mbivilia yĩtawa Chester Beatty P46, ya vakuvĩ mwaka wa 200 Yesũ aminĩte kũsyawa

Mavuku ma tene ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia nĩmaĩkĩĩthĩtye kana ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ nĩw’o waandĩkiwe nĩ aandĩki ma Mbivilia? Ĩla Mavuku ma Ũkanga wa Mũnyũ makwatĩkanie mwaka wa 1947, asomi nĩmakwatie mavuku matonya kũsianĩsya Maandĩko ma Kĩevelania ala maumĩĩw’e nĩ Masoretes na maandĩko ala maĩ mavukunĩ ma kũkũnzwa ala maĩ maandĩkiwe myaka mbee wa ngili mĩvĩtu. Mũndũ ũmwe waĩ nthĩnĩ wa kamitii ĩla yeekaa ũkunĩkĩli ĩũlũ wa Mavuku ma Ũkanga wa Mũnyũ aisye kana ĩvuku yĩmwe ya kũkũnzwa “yaĩkĩĩthisye nesa vyũ kana Ayuti ala maumĩĩasya Maandĩko ma Mbivilia kwa ĩvinda ya myaka mbee wa ngili mĩvĩtu, maĩ aĩkĩĩku na maĩkĩĩthasya kana nĩmaumĩĩsya nesa ũndũ vaĩle.”

Nyũmba ya kwia mavuku ĩla yĩtawa Chester Beatty Library ĩla yĩ Dublin, Ireland, yĩthĩawa na vakuvĩ mavuku onthe ma Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto ala maumĩĩw’e makangaanĩ, o vamwe na mavuku ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia ma kuma myakanĩ ya 100-200 Klĩsto aminĩte kũsyawa, ĩsu nĩ myaka vakuvĩ 100 kuma Mbivilia yaminwa kũandĩkwa. Ĩvuku yĩtawa The Anchor Bible Dictionary yaĩtye atĩĩ: “O na kau mavuku ma makangaa methĩawa na ũvoo mwingĩ ũtonya kũĩkĩĩthya ndeto ila syatũmĩĩtwe, nĩmonanasya nesa kana ala maumĩĩisye Maandĩko, meekie ũu kwa ũĩkĩĩku vyũ.”

“No twasye tũte na nzika kana vai ĩvuku yĩngĩ ya tene yaalyũlwa na kumĩĩw’a nesa ta Maandĩko asu”

ŨNDŨ ŨSU ŨTETHETYE ATA?: Vandũ va kwanangĩĩa Maandĩko, mavuku ma tene ala matũmĩawa kũalyũla Mbivilia mekĩte kũmĩseũvĩĩsya. Mũndũũme wĩtawa Sir Frederic Kenyon ayĩandĩka ĩũlũ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto aisye atĩĩ: “Vai ĩvuku yĩngĩ ya tene yĩilyĩ ta Mbivilia, nũndũ Mbivilia yĩ mavuku maingĩ ma tene ma kũĩkĩĩthya kana kĩla kĩandĩkĩtwe vo nĩ kya w’o. O na mũsomi ũte kyende ndesa kwasya kana ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ nĩwavĩndũiwe.” Mũsomi ũngĩ wĩtawa William Henry Green awetie ũũ ĩũlũ wa Maandĩko ma Kĩevelania: “No twasye tũte na nzika kana vai ĩvuku yĩngĩ ya tene yaalyũlwa na kumĩĩw’a nesa ta Maandĩko asu.”

^ kal. 6 Nĩ kana ũkwate ũvoo mwingangĩ sisya ũvoo wa kwongeleela ũla wĩ ĩthangũnĩ ya 195-197 ĩvukunĩ Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata?, o na no ũyĩkwate Kĩsesenĩ kya www.pr418.com/kam.