Mĩao Ĩkũmi yaĩ kĩlungu kya mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli ma tene. Mĩao ĩno noyo yĩtawa Ndeto Ĩkũmi. Ndeto Ĩkũmi nĩ ũalyũlo wa ĩmwe kwa ĩmwe wa ndeto ya Kĩevelania yĩtawa ʽaseʹreth had·deva·rimʹ. Ndeto isu syonekaa mavinda atatũ mavukunĩ atano ma mbee (Pentateuch) ma Mbivilia. (Kuma 34:28; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 4:13; 10:4) Ndeto ĩsu yonanasya ũndũ ũmwe na ndeto ya Kĩkiliki, deʹka (ĩkũmi) loʹgous (ndeto), na nĩyo yaumanie na ndeto “Decalogue” (ndeto ĩkũmi).

 Ngai aandĩkie Mĩao Ĩkũmi masengeanĩ elĩ ma mavia na anenga mwathani Mose e Kĩĩma kya Sinai. (Kuma 24:12-18) Mĩao ĩsu ĩandĩkĩtwe ĩvukunĩ ya Kuma 20:1-17 na ĩvukunĩ ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 5:6-21.

•  Ũndũ Mĩao Ĩkũmi ĩatĩanĩe

•  Nĩkĩ andũ mavangaa ĩla Mĩao Ĩkũmi ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo?

•  Yo Mĩao Ĩkũmi yaĩ na kĩeleelo kĩva?

•  Mo Aklĩsto nĩmaĩle kũkwata Mĩao Ĩkũmi?

•  Yo ĩla Mĩao Ĩkũmi no ĩtethye andũ ũmũnthĩ?

•  Ũndũ Myolooto ĩla yĩ nthĩnĩ wa Mĩao Ĩkũmi ĩtũmĩĩtwe nthĩnĩ wa Ũtianĩo Mweũ

1.   Mũthaithe Yeova Ngai e weka.​—Kuma 20:3.

2.   Ndũkathaithe mĩvwʼanano.​—Kuma 20:4-6.

3.   Ndũkavũthĩĩsye ĩsyĩtwa ya Ngai o na ndũkayĩtũmĩe naĩ.​—Kuma 20:7.

4.   Kwataa Savato.​—Kuma 20:8-11.

5.   Taĩa asyai maku.​—Kuma 20:12.

6.   Ndũkoae.​—Kuma 20:14.

7.   Ndũkalaalae.​—Kuma 20:13.

8.   Ndũkoye.​—Kuma 20:15.

9.   Ndũkaneene ũvũngũ.​—Kuma 20:16.

10.   Ndũkethĩwe na ĩtomo.​—Kuma 20:17.

 Mbivilia ndĩwetete kana kĩla mwĩao waĩle kũvangwa kana kũandĩkwa kwosana na namba yawʼo. Nũndũ wa kĩtumi kĩu, andũ nĩmethĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa ũndũ mĩao isu yaĩlĩte kũvangwa. Mũvangĩle ũla twaweta vau ĩũlũ nĩwʼo andũ aingĩ matũmĩaa. Ĩndĩ o na vamwe na ũu, andũ amwe mavangaa mĩao ĩsu ĩkũmi ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo na mũvangĩle ũsu. Mavĩtũũkanaa mũno ĩũlũ wa mwĩao ũla waĩlĩte kwĩthĩwa wĩ wa mbee, wa kelĩ, na mũthya. a

 Mĩao Ĩkũmi yaĩ kĩlungu kya ĩla yeetawa Mĩao ya Mose. Mĩao ĩsu ya Mose yaĩ mbee wa 600 na nĩyo yaĩ mũsingi wa wĩwʼano, kana ũtianĩo, katĩ wa Ngai na Aisilaeli ma tene. (Kuma 34:27) Ngai athie Aisilaeli kana makaendeaa nesa mũno ethĩwa makaatĩĩaa Mĩao ya Mose. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 28:1-14) Ĩndĩ o na vamwe na ũu, kĩtumi kĩla kĩnene kya Mĩao ĩsu kyaĩ kũmbanyʼa Aisilaeli kwondũ wa kũka kwa Masia ũla wathanĩtwe, kana Klĩsto.​—Akalatia 3:24.

 Aiee. Ngai anengete Aisilaeli me oka ĩla Mĩao, na Mĩao ĩsu nĩ vamwe na ĩla Mĩao Ĩkũmi. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 5:2, 3; Savuli 147:19, 20) Aklĩsto mayĩthĩawa me ungu wa Mĩao ya Mose, o na Ayuti ala matwʼĩkie Aklĩsto “[nĩmathaĩwʼe] kuma ĩla Mĩaonĩ.” (Alomi 7:6) b “Mwĩao wa Klĩsto” nĩwʼo woosie mwanya wa Mĩao ya Mose. Na mwĩao ũsu wa Klĩsto wĩthĩawa na maũndũ onthe ala Yesũ weaie aatĩĩi make meke.​—Akalatia 6:2; Mathayo 28:19, 20.

 Ĩĩ. Nũndũ Mĩao Ĩkũmi nĩyonanĩtye ũndũ Ngai wonaa maũndũ, kwoou no twasye kana no tũtetheke twamĩmanya nesa. (2 Timotheo 3:16, 17) Mũsingi wa Mĩao Ĩkũmi waĩ myolooto ya kwĩkwatwʼa na ĩtakesa kũvĩtwa nĩ ĩvinda. (Savuli 111:7, 8) Kwoou no twasye vate nzika kana mũsingi wa momanyĩsyo ala me nthĩnĩ wa ũla wĩtawa Ũtianĩo Mweũ maumanĩte na myolooto ĩsu.​—Sisya kĩlungu kĩ na kyongo “ Ũndũ Myolooto ĩla yĩ nthĩnĩ wa Mĩao Ĩkũmi ĩtũmĩĩtwe nthĩnĩ wa Ũtianĩo Mweũ.”

 Yesũ amanyĩisye kana Mĩao ya Mose yonthe, ĩla nĩ vamwe na Mĩao Ĩkũmi, yatwʼĩĩkĩtwe nĩ mĩao ĩlĩ mĩnene. Aisye atĩĩ: “‘No nginya ũmwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku wʼonthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.’ Ũũ nĩwʼo mwĩao ũla mũnene na wa mbee. Wa kelĩ, ũla ũilye ta ũsu, nĩ ũũ: ‘No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.’ Mĩao yonthe . . [ĩtwʼĩĩkĩtwe] nĩ mĩao ĩsu ĩlĩ.” (Mathayo 22:34-40) Kwoou o na kau Aklĩsto mayaĩlĩte kũkwata Mĩao ya Mose, nĩmanengetwe mwĩao wa kũmwenda Ngai vamwe na andũ ala angĩ.​—Yoana 13:34; 1 Yoana 4:20, 21.