Ĩtina wa ĩvinda Elivasi, Mbilitati, na Nzovali nĩmakililye. Kawasya kala keew’ĩkaa no ka kaseve kala kaĩ yalatanĩ ya Arabia. Yovu aneenanĩtye namo akanoa na akeka kũvindya. Kwa kũna visa amaketee me atatũ ta ũkũmea matumũe amony’e. Ĩndĩ mayaĩ na wa kwasya, ate o kũkumanĩĩa nthĩ kana kũsisya ũtee. O namo meew’aa woo nũndũ ndeto mbai, ndeto sya “mana,” na sya ũseleke ila matavĩtye Yovu iyaamũvota. (Yovu 16:3) Vandũ va kũmũtũla ngoo, syeekie kũmwongela vinya wa kũtetea vyũ wĩanĩu wake.

Kĩla Yovu watiiwe alũmĩtye nĩ wĩanĩu wake. Syĩndũ ila ingĩ syonthe nĩwaaĩtye. Nĩwaaĩtye ũthwii wake, syana syake ĩkũmi, o na anyanyae na atũi nĩmaekete kũmũtw’ĩĩka na kũmũnenga ndaĩa. Eka ũu, ndaĩ na ũima wa mwĩĩ ĩngĩ. Kĩkonde kyake nĩkyaiĩtw’e nĩ ũwau, na kĩkausũa makwaũ na iinyũ. O na kanyw’a wake wanyungaa kwoa. (Yovu 7:5; 19:17; 30:30) Ĩndĩ ndaathĩnĩka nĩ ũwau wake tondũ weewie akũnĩka nĩ ndeto nthũku sya ala aũme atatũ. Nũndũ wa ũu, nĩwatwie kwĩtetea nĩ kana mamanye we ti mwĩki wa naĩ tondũ mamũsũanĩaa. Yovu amina kwĩtetea, meekie kũvindya. Matiiwe mate na ndeto mamũtũngĩthya nayo. Ĩndĩ o na kau nĩmavindisye, kyalya kya Yovu kĩyaathela, na woo ũla weew’aa ngoonĩ ndwaanyiva. Aĩ na vata mũnene mũno wa kũtetheew’a.

Yovu ndaĩ na mawoni maseo ĩũlũ wa mathĩna make, na nĩtũkũelewa nĩkĩ. Na kwoou nĩwaaĩle kũtawa na kũlũngwa. O na ĩngĩ, nũndũ ala anyanyae atatũ maaĩle kũmũkiakisya ĩndĩ malea kwĩka ũu, aĩ na vata mũnene wa kũkwata mũndũ ũtonya kũmũkiakisya kuma ngoonĩ. We waaĩsa kũvika vandũ ũkenda mũno kwona mũndũ ũtonya kũũtaa na kũũkiakisya? Waakwatwa nĩ thĩna na ũyathũkĩwa nĩ andũ ala ũneekwatasya nĩmeũkũtw’ĩĩka? Kwĩmanyĩsya ũndũ Yeova Ngai watetheeisye mũthũkũmi wake Yovu na kĩla Yovu weekie atetheew’a, no kũũlũlũmĩlye na kũituma ũmanya kĩla waĩle kwĩka.

Ĩtina wa kũsoma ĩũlũ wa akiakisya asu athũku ma Yovu, ngewa ĩsu nĩtũtavasya ũndũ ũngĩ tũtetaĩĩe. Ngewa ĩsu ĩtũtavasya ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ wa mũika mũninangi weetawa Eliu. Eliu aĩ o vau ũtee ethukĩĩsye aũme asu angĩ maineenany’a. Na ndaatanw’a nĩ ndeto syoo.

Mbee, Eliu nĩwathatiw’e nĩ Yovu. Kĩla kyamũũmaa nĩ kwona Yovu aekete aũme asu matume ambĩĩa ‘kwĩtalĩla mwene mũlũngalu kwĩ kũtalĩla Ngai ũlũngalu.’ Ĩndĩ o na amũthatĩtye oou, Eliu nĩwamwĩw’ĩaa ĩnee. Amũsisya oonaa mũndũ wĩ na thĩna, mũndũ ũte na ũseleke, na mũndũ ũkwenda kũtawa o nesa na kũkiakiw’a. O na ti ũsengy’o kwona Eliu aiemwa nĩ kũmĩĩsya ala akiakisya atatũ ma ũvũngũ! Nĩweewie nesa ũndũ matinaa Yovu na ndeto syoo, ũndũ maneeneie naĩ mũĩkĩĩo wake na wĩanĩu wake, na ũndũ mamũvũthĩĩisye. Na kũthũkya ũvoo, matũmĩie ndeto syĩ na ũvũngũ nthĩnĩ nĩ kana monethye Yovu ũndũ Ngai ũthũkĩte. Ĩtina wa Eliu kwĩw’a ndeto isu, ndaĩ akilya!—Yovu 32:2-4, 18.

Ameie ũũ: “Nyie nĩ mũnini, na inyw’ĩ mwĩ akũũ mũno; kwondũ wa ũu nĩneesiĩĩe, na nakĩa kũmwon’ya ũndũ ngwona.” Ĩndĩ yu Eliu ndakĩaa kũmaneeny’a. Asyokie asya: “Ti ala anene me ũĩ, kana akũũ ala mamanyaa ũsili wa katĩ.” (Yovu 32:6, 9) Eliu aendeeie kũneena kwa ĩvinda yĩasa, na ũneeni wake waĩkĩĩthisye kana kĩu wawetie ĩandĩkonĩ yĩu nĩ kya w’o. Aneenie na Yovu kwa nzĩa yĩ kĩvathũkany’o vyũ na ya Elivasi, Mbilitati, na Nzovali. Kwa ngelekany’o, Eliu nĩwaĩkĩĩthisye Yovu kana ndemũneeny’a na kĩvũthya kana amũkũne na ndeto. O na nĩwanengie Yovu ndaĩa kwa kũmwĩta na ĩsyĩtwa ĩ yake, na kwa kwĩtĩkĩla kana aũme ala angĩ atatũ mamũneenisye na kĩvũthya. * Nĩvo ĩndĩ weeie Yovu ũũ enyivĩtye: “Yovu, nĩngũkwĩsũva, ĩw’a kũneena kwakwa.”—Yovu 33:1, 7; 34:7.

Eliu ambĩĩa kũneena na Yovu, amũnengie ũtao ateũmũvitha kĩndũ. Amwĩie: “Nĩ w’o nũneenete ngĩw’a, . . . ũkyasya, Nyie nĩ mũtheu, vate naĩ; ndi na ĩvĩtyo, o na vati ũthũku nthĩnĩ wakwa: Sisya, [Ngai] nũntheaa.” Na ĩndĩ amũkũlya: “Nũkũsũanĩa ũu nũkwaĩle, kana nũkwasya, Ũlũngalu wakwa nĩ mũnene kwĩ wa Ngai?” Eliu nĩwamanyie no nginya atavye Yovu thĩna wake. Amwĩie: “Ũndũnĩ ũũ ndwĩ mũlũngalu.” (Yovu 33:8-12; 35:2) O na ĩngĩ, Eliu nĩweesĩ kana Yovu e na woo nũndũ wa mĩisyo ĩla yamũkwatĩte, vamwe na thĩna ũla wooneete mokonĩ ma anyanya make ma ũvũngũ. Ĩndĩ no weesĩ kana no nginya amũkany’e. Amwĩie: “Ndũkaeke ũthilĩku ũkũthokoan’ye ũndũ wa makũna.”—Yovu 36:18.

Kĩndũ kĩla kya vata vyũ Eliu weekie nĩ kũmũtetea Yeova Ngai. Atũmĩie ndeto nini ĩndĩ ikuĩte ũito mũnene asya: “Nĩkwĩthĩwe kũasa na Ngai, atĩ eke ũthũku . . . O na Mwene Vinya W’onthe ndakelelũkya ũsili wa katĩ.” (Yovu 34:10, 12) O na Eliu nĩwalilikanilye Yovu ũndũ ũmwe Yeova weekĩte akonany’a kana e tei na asilaa katĩ. Amũlilikanilye kana yĩla wathatie nĩwamũneeneie Ngai naĩ, ĩndĩ we Ngai ndaamwosea ĩtambya. (Yovu 35:13-15) Ĩndĩ ũndũ ũmwe Eliu ũtaaĩka nĩ kwĩkua ta wĩ na ũsũngĩo wa makũlyo onthe. Aisye ũũ enyivĩtye: “Ngai nĩ mũnene, na tũtimwĩsĩ.”—Yovu 36:26.

O na kau Eliu akanisye Yovu ateũmũvitha kĩndũ, nĩwamũneenisye nesa na amũtavya ndeto nzeo. Kwa ngelekany’o, nĩwamũtavisye kana mũthenya ũmwe Yeova akamũvetea ũwau wake. Awetie watho ũũ Ngai wathanie ĩũlũ wa ũla ũlũmanĩtye nake: “Mwĩĩ wake ũkeethĩwa mwololo kwĩ wa kana; nũsyokaa mĩthenyanĩ ya wana wake.” Ũndũ ũngĩ mũseo Eliu weekie nĩ ũũ: Vandũ va kũsomea Yovu ateũmũnenga mwanya, amũkũlilye na ndaĩa eyĩelesye. Amwĩie: “Nzũngĩa, . . . nũndũ nĩngwenda ũkũtala mũlũngalu.” (Yovu 33:25, 32) Ĩndĩ Yovu ndaamũsũngĩa kĩndũ. No kwĩthĩwa eewie ate na vata wa kwĩtetea, nũndũ Eliu amũnengie ũtao kwa nzĩa nzeo, na amwĩkĩa vinya. O na no kwĩthĩwa aĩie nĩ ũtanu yĩla wamanyie Eliu nũkũmũthĩnĩkĩa kuma ngoonĩ.

No twĩmanyĩsye maũndũ maingĩ twasũanĩa aũme asu elĩ aĩkĩĩku. Ngelekany’o ya Eliu yĩtũmanyĩsya ũndũ twaĩle kũnengane ũtao na ũkiakisyo. Mũnyanya wa w’o ndakĩaa kũtavya anyanyae thĩna mũna me naw’o kana ĩtambya ĩna ĩthũku mosete. (Nthimo 27:6) Twĩenda kũtutya Eliu. Tataa mũno kũneenasya angĩ nesa na ũimekĩa vinya, o na yĩla maneena ndeto ite nzeo mateũsũanĩa nũndũ wa thĩna ũmavinyĩĩe. Nayo ngelekany’o ya Yovu yĩtũmanyĩsya kana, yĩla ithyĩ ene twalũngwa, nũseo tũkenyivasya na tũyĩthukĩĩsya nesa vandũ va kũvũthĩĩsya ũtao ũla tũũnengwa. Vai mũndũ ũtendaa kũtawa na kũlũngwa. Kwĩtĩkĩla ũtao no kũtũtangĩĩe.—Nthimo 4:13.

Eliu nĩwawetangie mũno kĩseve, matu, kĩtundumo, na ũtisi. Kwa ngelekany’o, aisye ũũ ĩũlũ wa Yeova: “Ĩw’a kĩlonzo kya wasya wake.” Na ĩtina wa kũneena ũu aweta ĩũlũ wa “kĩuutani.” (Yovu 37:2, 9) Kĩu kĩonany’a yĩla waneenaa nĩ ta kwailye ta kwĩ na kĩuutani kĩnene kya kĩseve kyũkĩte. Makĩsyaĩĩsye kĩthengeee kĩla ndatĩka nginya kyesa kũvika kĩsionĩ kĩla maĩ. Na ĩndĩ kyavika, ũndũ wa kũsengy’a weekĩka. Meewie wasya wa Yeova waneena!—Yovu 38:1.

Yĩla tũũsoma ĩvuku ya Yovu nĩtũtanaa mũno twavika ilungunĩ ila Yeova ũkũneena na Yovu. Ndeto sya Yeova ikũnaa ũvũngũ wa Elivasi, Mbilitati, na Nzovali ikaũvalaany’a vyũ, o tondũ kĩuutani kĩuutanĩte kĩkuaa masakithi na kũmatwaa vaasa vyũ. Na ũimanya Yeova o na esie kũneena na aũme asu akilyĩ kũmina ũneeni wake. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũneena na Yovu, nũndũ nĩwamwendete mũno. Amũlũngile o nesa ĩndĩ ateũmũvithany’a kĩndũ, o ũndũ mũndũ ũtonya kũlũnga mwanae.

Yeova nĩweesĩ woo ũla Yovu weew’aa. Na nĩwamwĩw’ĩaa tei, o ũndũ wĩw’ĩaa onthe ala meũthĩna. (Isaia 63:9; Nzekalia 2:8) Ĩndĩ Yeova no weesĩ kana Yovu aneeneete “ndeto ite na ũmanyi,” na nũndũ wa ũu, akeka kwĩyanangĩa maũndũ ĩ ya mũno. Kwoou Yeova nĩwamũkũlilye makũlyo maingĩ nĩ kana mamũtetheesye kwĩlũnga. Ĩkũlyo ya mbee yĩla wamũkũlilye nĩ yĩĩ: “Waĩ va yĩla naiaa myambĩlĩlyo ya nthĩ? Neena, ethĩwa wĩ na ũmanyi.” Ĩvinda yĩla Yeova wambĩĩe kũmba nthĩ, alaĩka, ala nĩmo metĩtwe “ndata sya kĩoko,” mookĩlilye mawasya nĩ ũtanu wa kwona wĩa ũsu wa kũsengy’a. (Yovu 38:2, 4, 7) Ĩndĩ kĩu kyonthe Yovu ndakĩsĩ.

Yeova nĩwaendeeie kũneenea wĩa wake wa kũmba. No twasye kana Yeova no ta watwaie Yovu kĩlasinĩ amũsomethya ĩũlũ wa syĩndũ ta ndata, nyamũ na mĩtĩ, nthĩ na mavia, na syĩndũ ingĩ ila syĩ yayayanĩ. O na Yeova nĩwaneeneie nyamũ iana ũna ila syaĩ kw’o kĩsionĩ kĩla Yovu wekalaa. Kwa ngelekany’o, nĩwaneeneie mũnyambũ, ngũngũũ, mbũi ya kĩthekanĩ, ĩng’oi ya kĩthekanĩ, mboo, nyaa, mbalasi, kĩlũĩ, ndiũ, Mbeemothi (kana, nguũ), na mũthya aneenea Leviathani (ĩla ĩtonya kwĩthĩwa ne kĩng’ang’i). We kwasũanĩa ũndũ ũtanĩa kwĩthĩwa kĩlasinĩ kĩũsomethw’a syũmbe nĩ Mũmbi ũla wasyũmbie! *

Nĩkĩ Yeova watavisye Yovu maũndũ asu onthe? Nũndũ Yovu nĩwaaĩle kũlilikanw’a enyivye mũnango. Kwa ngelekany’o, nĩwalalamĩkaa kana thĩna w’onthe ũla waĩ naw’o waumanĩte na Yeova. Woni ũsu ndwaamũtethya; wakwetye kwananga ũnyanya wake na Ĩthe wake wa ĩtunĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumi Yeova wakũlilye Yovu ĩngĩ na ĩngĩ aĩ va yĩla syĩndũ syoombawa, na ethĩwa we nũkwona ta ũtonya kũĩthya na kũtongoesya nyamũ ila woombie. Ethĩwa Yovu ndaĩ atonya kũtongoesya syĩndũ ila Yeova woombie, vatonyeka ata akavanga no atavye Mũmbi wasyo kĩla waĩle kwĩka? Yovu eesĩ vathei aelekanw’a na Yeova! Yeova no we wĩthĩawa esĩ nesa kĩla kyaĩle kwĩkwa na ũndũ tũtonya kũkĩka.

O na ĩngĩ, wasũanĩa maũndũ onthe ala Yeova watavisye Yovu nũkwona kana nĩwamwendete mũno. No ũndũ ũmwe na wamwĩaa atĩĩ: “Mwanawa, ethĩwa ninyie noombie syĩndũ isu syonthe na ninyie nisũvĩaa, we wĩona ta nĩemwa nue? We wĩona ta nĩsa kũũtia, na ta nĩsa kũũvetea syana syaku, malĩ yaku, na ũima waku wa mwĩĩ? We ndũkwona kana no nyie nĩ nyioka ndonya kũũvosya na kũũtũngĩa kĩla waĩtye?”

Yovu asũngĩie Yeova o kelĩ. Makũlyo ma Yeova nĩmatumie asũanĩa mũno. Ndaamũkananĩsya, ndaatata kwĩtetea, na ndaaumya itumi sya kwĩlingya. Nĩweenyivisye na eetĩkĩla kana ũmanyi ũla waĩ naw’o waĩ mũnini mũno. O na nĩweelilile nũndũ wa ndeto ila waneenete ateũsũanĩa. (Yovu 40:4, 5; 42:1-6) Kĩndũ kĩu kĩtũtetheesya kwona ũndũ Yovu waĩ na mũĩkĩĩo ũlũmĩte. O na kau nĩwakomanĩte na maũndũ momũ mũno, mũĩkĩĩo wake ndwaaleela. Nĩweetĩkĩlile kũlũngwa nĩ Yeova. Ngewa yake yĩtuma twĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie nĩnĩnyivĩtye vyũ ũkethĩa no nĩtĩkĩle kũlũngwa na kũtawa?’ Vai mũndũ ũtendaa kũlũngwa. Na kwoou yĩla tweetĩkĩla ũtao, twĩthĩawa twoonany’a kana twĩ na mũĩkĩĩo ta wa Yovu.

Ĩtina wa maũndũ asu onthe, Yeova nĩwatwie kwosa ĩtambya amũkiakisye Yovu. Na kwoou nĩwaneenie na Elivasi, ũla ũtonya kwĩthĩwa aĩ mũkũangũ kwĩ onthe. Aisye ũũ: “Ũthilĩku wakwa nũkwakanĩe, o na anyanyau maku elĩ; nũndũ mũtyaaneenea ũndũ ũla wa w’o, o tondũ mũthũkũmi wakwa Yovu ũneenete.” (Yovu 42:7) Kwamba kũvindĩĩsya ndeto isu. We Yeova ko wendaa kwasya kana ndeto syonthe ila aũme asu atatũ maneenete syaĩ sya ũvũngũ, na kana syonthe ila Yovu waneenete syaĩ sya w’o? Aiee, ũu tiw’o waasya. * Ĩndĩ vaĩ kĩvathũkany’o kĩnene mũno katĩ wa Yovu na aũme asu. Yovu nĩwakw’ĩte ngoo, nĩwaemeewe nĩ kyeva, na nĩwakũnĩkĩte nĩ ũvũngũ ũla mamwilĩĩle. Kwoou yĩla waneena ateũsũanĩa, nĩwaeleekaa. Ĩndĩ Elivasi na anyanyae elĩ mayaĩ na mũio ta ũsu wa Yovu. Maneenie ndeto nthũku na ngũlũ nũndũ maĩ na mĩtũlyo na mũĩkĩĩo woo waĩ mwonzu. Ĩvĩtyo yĩmwe meekie nĩ kũneenea naĩ mũndũ ũte na ĩvĩtyo. Na kũthũkya ũvoo, nĩmamũneeneie Yeova naĩ, na matuma oneka ta Ngai mũthũku na mũkalĩ.

Kwoou tũiseng’aa twasoma kana Yeova eeie aũme asu maumye nthembo syaĩ sya thooa mũnene. Ameie mathembe nzaũ mũonza na ndũũme mũonza. Ĩsu ndyaĩ nthembo nini. Nĩkĩ? Nũndũ Mĩaonĩ ya Mose nzaũ yathembawa nĩ mũthembi mũnene yĩla weeka naĩ ĩtonya kũetee mbaĩ yonthe ya Isilaeli ũthũku. (Alivai 4:3) Katĩ wa nyamũ syonthe ila Mĩao yeetĩkĩlĩtye syumw’e ta nthembo, nzaũ nĩyo yaĩ ya thooa mũnene. Ũndũ ũngĩ Yeova watavisye aũme asu atatũ nĩ kana ndeĩtĩkĩla nthembo syoo masyumya matetĩtye Yovu ũekeo. * (Yovu 42:8) Yovu ndalea kwĩthĩwa oosie vinya eew’a Yeova aimũtetea, na oona ũndũ wasilanilye katĩ!

Yeova ndaĩ na nzika kana Yovu nũkũmwĩw’a na aimaekea o na kũtw’ĩka nĩmamũũmĩĩtye mũno. Na ũu now’o weekie. (Yovu 42:9) Yĩla Yovu wamwĩw’ĩe Ĩthe wake, oonanisye kana nũlũmanĩtye vyũ na wĩanĩu wake. Meko make mamũteteie mũno o na kwĩ ũndũ wesaa kwĩtetea na ndeto. Wĩwi ũsu nĩw’o watumie akwata moathimo manene vyũ.

Yeova nĩwoonanisye nesa vyũ kana “e wendo mwingĩ na e tei.” (Yakovo 5:11) Ata? Nĩwavoisye Yovu ũwau wake. We wĩona Yovu ta weewie ata yĩla weesyaisye na eethĩa kana, o tondũ Eliu wathanĩte, mwĩĩ wake nĩwatw’ĩka “mwololo kwĩ wa kana”? Kwasũanĩa andũ make na anyanyae maisemba vala ũĩ mamũnenge mĩthĩnzĩo na ũtethyo ũla wĩthĩwa ayenda. Ũndũ ũngĩ Yeova weekie Yovu nĩ kũmũtũngĩa malĩ yake. O na amũnengie kũndũ kwĩlĩ kwa kĩla waĩ nakyo tene. Nao nata ĩũlũ wa kyeva kĩla Yovu waĩ nakyo kya kũkw’ĩĩwa nĩ syana syake? Yovu na mũka mailea kwĩthĩwa makwatie ũkiakisyo, o na ethĩwa weanaa ata, wa kwona maisyaa syana ingĩ ĩkũmi! Na eka ũu, Yeova nĩwongelangile Yovu myaka. Ekalile myaka ĩngĩ 140. Na nũndũ wa ũu, nĩweeyoneie nzyawa inya kuma syananĩ syake. “Na ĩndĩ Yovu akw’a, e mũkũu na wa matukũ maingĩ.” (Yovu 42:10-17) Ngewa yake ndyaathelela vau. Yĩla twĩlika nthĩ nzaũ, Yovu na mũka wake mwendwa makoonana na andũ moo ĩngĩ, o vamwe na syana syoo ĩkũmi ila syooaiwe nĩ Satani.—Yoana 5:28, 29.

Nĩkĩ Yeova waathimie Yovu mũno wĩana ũu? Mbivilia ĩsũngĩĩte ĩkasya: “Nĩmweewie ĩũlũ wa wũmĩĩsyo wa Yovu.” (Yakovo 5:11) Yovu oomĩĩisye thĩna aingĩ maitũ tũtaakomana naw’o. Yĩla Mbivilia ĩkwasya Yovu nĩwoomĩĩisye, yĩtũtavya maũndũ maingĩ ĩũlũ wake. Yĩtũtetheesya kwona kana mũĩkĩĩo wake ndwaaonzw’a nĩ matatwa asu; o na mayaatuma aeka kũmwenda Yeova. Vandũ va matatwa asu mamũtie e mũthatu na e na ngoo mbũmũ, meekie kũmũnenga vinya wa kũekea o na ala mamũũmĩĩtye na ngũlũ. Na ndaaeka kũlũmya wĩkwatyo ũla waĩ naw’o, kana akatia wĩanĩu wake. Oonaa kũlũmya wĩanĩu ũsu kwĩ kwa vata vyũ.—Yovu 27:5.

Kĩla ũmwe witũ e na vata wa kũmĩĩsya. Tũi na nzika kana Satani akatataa ũndũ ũtonya atũtũle ngoo, o ũndũ watatanie na Yovu. Ĩndĩ twaendeea kũlũmya mũĩkĩĩo witũ, kwĩkala twĩnyivĩtye, kũekeaa ala angĩ na ngenda, na kũlũmany’a na wĩanĩu witũ, no twĩkale twĩkwatĩtye kwona maũndũ maseo ĩvinda yũkĩte. (Aevelania 10:36) Vai kĩndũ kĩũmaa Satani ta kwona twĩ na mũĩkĩĩo ta wa Yovu. Na vai kĩndũ kĩmũtanĩthasya Yeova ta kwona twĩkĩĩte kĩthito twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wa Yovu!