Content de lai

Malawm Ni Hpe Lai U

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Chyum Laika Tengman Lam Hpe Hawdarik Swin-gali Tam Ai Lam

Chyum Laika Tengman Lam Hpe Hawdarik Swin-gali Tam Ai Lam

 Myit ding man ai ni hku nna, dai ni aten hta tinang a kamsham ai lam ni hpe Chyum Laika sharin achyin ya ai hte maren rai, n rai jep lu tim, tsa ban 16 shawng daw hta gaw, dai zawn n galaw lu wa ai. Masha law malawng hta, tinang a amyu ga hte Chyum Laika n nga ai majaw re. Church hpung masha loi mi kaw sha, church sharin achyin lam hte Chyum Laika sharin achyin ya ai lam bung, n bung jep lu wa ai. Nawku htung ningbaw ni mung nau n karum ya ma ai. “Switzalan church gaw hten za nga ai. Nawku htung ningbaw ni gaw grai tara ja ai. Akyang hten ai, gumrawng gumtawng ai” ngu laika buk langai (History of hte Christian Church) hta tsun da ai.

 Dai zawn masa hta, Hawdarit Swin Gali gaw, Chyum Laika tengman lam hpe sawk sagawn hpang wa ai. Hpa ni hpe mu wa ai kun? Kaga ni hpe gara hku tsun dan wa ai kun? Shi a prat hte kamsham ai lam ni kaw na hpa ni sharin la lu ai kun?

Swin-gali Sawk Sagawn Hpang

 Swin-gali gaw, asak 20 ning daram hta Kahtawlik jau galaw na matu dawdan ai. Dai aten hta, jau byin na matu, Chyum Laika hpe n re ai sha, myit mang hpaji, church htung lai, “church kawa ni” a laili laika ni hpe hkaja ra ai. Swin-gali mung dai zawn hkaja wa ai.

 Swin-gali gaw Chyum Laika tengman lam hpe gara hku tam mu wa ai kun? Switzalan Base mare hta dakkasu lung nga ai laman, Tawmat Bittin Bak a sharin ya ai lam ni hpe sa madat ai kaw na re. Tawmat gaw, Church a mara raw ya ai htung lai ni hpe jahpyak ai. a Labau ka ai wa langai ndai hku tsun ai: Swin-gali gaw “Hkristu a si ai lam gaw anhte a yubak mara hpe kalang hte sha yeng seng kau ya ai lam hpe [Tawmat] kaw na chye wa ai.” (1 Petru 3:18) Yesu a gawng malai jahpu sha, yubak mara hpe raw kau ya lu ai madung lam re ai hpe shi chye na mat ai. Dai majaw, gumhpraw jaw yang nawku htung ningbaw ni mara raw ya lu ai ngu ai sharin achyin lam hpe Swin-gali n hkap la sai. (Kasa 8:20) Raitim, hkaja ra ai lam ni hpe matut hkaja nna, asak 22 hta Kahtawlik tara hkaw sara byin wa ai.

 Shi asak 20 ning jan shaning ni hta, Ga Shaka Ningnan ngu law malawng shaga ai Chyum Laika a madung amyu ga hte chye na mayu ai majaw, Grik laika hpe sharin la ai. Iramat ka wa ai ni hpe mung hkaja ai majaw, Chyum Laika sharin ya ai lam hpe kahtap nna chye wa ai. Yesu gaw Karai Kasang hte masha ni a lapran htinglu ya ai wa re ai hpe Swin-gali chye wa ai. (1 Timohti 2:5) Dai majaw, chyoi pra ai ni kaw nna Karai Kasang kaw akyu hpyi lu ai ngu ai Kahtawlik a sharin achyin lam hpe ntsen wa ai.

 Shi asak 30 jan ai shaloi, tengman lam hpe tam na matu grau shakut wa ai. Raitim, hpyen dap tara hkaw sara mung naw galaw byin dat ai. Dai aten hta, Itali hpe uphkang na matu Urawpa ting hta, majan ni byin nga ai. 1515, Merinanno majan hta, Kahtawlik shada da gasat hkat ai majaw, masha hkying hku si mat ai hpe shi nan mu wa ai. Shaning loi na ai hpang, Swin-gali gaw Grik Chyum Laika buk kaji ni hpe lata hte bai ka ai. Chyum daw law law hpe pyi, matsing hkra galaw wa ai. 1519 du ai shaloi, Switzalan mungdan, mung masa lam a madung shara Zurit mare hta nga ai. Dai hta, Chyum Laika hte sakse n madun lu ai sharin achyin lam ni hpe Church ni jahkring kau ging ai ngu shi kam wa ai. Raitim, kaga ni hpe mung dai zawn kam wa na matu gara hku karum ya na kun?

“Dai Zawn Hkaw Tsun Ai Hpe Shawng De Kalang Mung N Na Ga Ai”

 Chyum Laika tengman lam hpe masha ni chye wa yang, nawku htung a masu magaw ga ni hpe nyet kau na re ngu Swin-gali kam ai. Dai majaw, Zurit a gumhkawng ai Hkru-mun-tsata Church hta jau byin wa ai shaloi, nden marai hte hkaw tsun wa ai. Tara hkaw sara ni, tsa ban shaning law law hti shakrai wa ai, Letin amyu ga hte ka da ai, laning mi a matu chyum daw laika buk hpe hti dan na malai, Chyum Laika kaw na ding tawk hti dan ai. Daw kaba langai hpang langai, nnan kaw nna jahtum du hkra hti dan nna hkaw tsun ai. Church jau ni a makam ni hpe lakap nna chyum daw ni hpe sanglang dan na malai, Chyum Laika hte chyum daw ni hpe sanglang dan ai. Chye na loi ai chyum daw ni hpe akyu jashawn nna, yak ai chyum daw ni hpe chye na hkra karum ya wa ai.—2 Timohti 3:17.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Zurit mare na Hkru-mun-tsata church

 Chyum Laika gaw shani shagu na prat hkrun lam hta akyu jaw ai lam, masha ni chye wa hkra mung karum ya ai. Chyum Laika kaw na akyang lailen tsang madang ni sharin ya ai. Yesu a kanu Mari hpe nawku ai lam, chyoi pra ai ni kaw akyu hpyi ai lam, mara raw hkrum na matu gumhpraw jaw ai lam, tara hkaw sara ni a akyang hten ai lam ni hte seng nna hkaw tsun wa ai. Masha ni gara hku bai htang ai kun? Swin-gali shawng nnan hkaw tsun ai hpe sa madat ai nkau mi gaw “dai zawn hkaw tsun ai hpe shawng de kalang mung n na ga ai” ngu tsun ma ai. Labau hpaji du langai ndai hku ka wa ai: “Jau ni a nyan n rawng ai lam hte akyang hten ai lam ni a majaw Church n lung mat ai ni, ya gaw bai lung wa sai.”

 1522 hta, nawku htung ningbaw ni gaw, Zurit mare kaw na mung masa galaw ai masha ni hte pawng na matu shakut ai. Church a makam hpe ninghkap ai ni hpe shamyit na matu ngu ai yaw shada lam hte re. Swin-gali hpe mung, nat ningbaw ngu mara shagun ai. Shi a kamsham lam hpe ngang ngang jum da mayu ai majaw, Kahtawlik jau kaw na pru kau ai.

Swin-gali Hpa Matut Galaw Ai Kun?

 Swin-gali gaw jau n rai mat tim, myit rawt let matut hkaw tsun ai. Kaga masha ni mung, shi zawn kam wa na matu shakut wa ai. Shi hkaw tsun ai hpe masha ni grai ra wa nna, Zurit mung masa galaw ai ni a lapran hta shingkang ka-up wa ai. Dai hpe ahkaw ahkang la nna, Zurit hta nawku htung galai shai lam ni galaw na matu shakut wa ai. Ga shadawn, Chyum Laika hte sakse n lu madun ai nawku htung sharin achyin lam ni hpe hkum pat na matu, Zurit tara dara ai hpung hpe 1523 hta shingkang ka-up lu wa ai majaw, 1524 hta, sumla nawku ai gaw, tara n shang ai ngu ai upadi pru wa ai. Tara agyi ni gaw, buga na tara hkaw sara ni hte jawm galaw ai, masha ni a myit hkrum ai lam hte tawn hkungri ni, sumla ni, gawngngu sumla ni hpe yeng seng kau lu wa ai. “Nawku htung htingnu ni hpe, Baik Kin panglai damya ni kashun kashe galaw ai hpe sha mu ga wa ai. Ya na zawn masing jahkrat nna jahten sharun ai hpe gaw, Sinna mungdan na Hkristan ni kalang mung n mu ga ai” ngu laika buk langai (Zwingli—God’s Armed Prophet) hta tsun ai. 1525 du ai shaloi, Church madu ai shara ni hpe tsi rung galaw kau na matu hte jau, ma ma ni hpe dinghku de na ahkang jaw na matu, uphkang du ni hpe shi lu tsun wa ai. Misa poi a malai, Chyum Laika hta tsun da ai hte maren, poi daw hpe yu maya sha galaw na matu hpaji jaw ai. (1 Korinhtu 11:23-25) Zurit mare na nawku htung ningbaw ni hte mung masa ningbaw ni rau jawm galaw na matu shakut ya wa ai, galai shai lam ni galaw hpang na matu, Protetstin hpung nnan hpawng de lu na matu, npawt gaw hpang ya wa ai gaw, Swin-gali re ngu labau hpaji du ni tsun ai.

Nyu Yawk mungdaw, Wawik mare na Yehowa Sakse Ni A Mungkan Ginjaw Rung hta madun da ai 1536 hta shapraw ai Zurit Chyum Laika

 Swin-gali a lachyum rawng htum bungli gaw, Chyum Laika hpe ga gale ai lam re. 1520 hpang daw hta, hpaji du hpung ni hte rau, Chyum Laika hpe madung Hebre hte Grik ga kaw na ga gale hpang wa ai. Grik Septwajin Chyum Laika hte Lettin Bagit Chyum Laika hpe mung lakap wa ai. Shanhte a ladat gaw yu maya sha re. Chyum daw hpe madung amyu ga hte hti ai, masha law law hkungga ai ga gale Chyum Laika ni hpe mung hti ai. Dai hpang, chyum daw a lachyum hpe bawngban nna, tam mu wa ai lam ni hpe ka jahkrat ai. Akyu hku nna, Zurit Chyum Laika volume 1 hpe 1531 hta shapraw lu wa ai.

 Swin-gali gaw, myit ding man ai zawn rai tim, kaga ni a makam hpe n hkungga ai. Gasat mayu ai myit mung nga ai. Ga shadawn, 1525 hta, Shawng Na Hkalup Hpung Hkristan ni hpe san jep ai lam hta, shi lawm ai. Ma chyangai ni hpe hkalup n jaw ging ai ngu ai shanhte a makam hpe shi n hkap la ai. Dai hku kam ai majaw, shanhte hpe si dam jahkrat ai shaloi hta mung, tara rung a dawdan ai lam hpe ninghkap ai lam n galaw wa ai. Shi a makam nnan hpe masha ni hkap la wa hkra, mung masa ningbaw ni hpe shadut nna, hpyen n-gun hpe akyu jashawn ai. Raitim, Switzalan kaw na ngang kang ai Kahtawlik hpung masha law law gaw, shi galaw ai galai shai lam hpe laja lana ninghkap wa ai. Dai lam a majaw, mungdan dinghku majan byin wa ai. Zurit kaw na hpyen la ni hte rau majan pa de hkan nang mat ai kaw nna, Swin-gali asak 47 hta, dai majan kaw si mat ai.

Swin-gali A Sali Wunli

 Swin-gali gaw, Protetstin Galai Shai Ai Masha Ni re ai Matinluta hte Jon Kabin ni daram mying gumhkawng ai lam n nga tim, labau hpe galai shai hkra galaw ai hta jut shara mi hku nna lawm wa ai. Swin-gali gaw, Roman Kahtawlik makam hpe, Luta hta na grau dan dawng ai hku nyet kau wa ai. Kabin a matu lam hpaw ya wa ai. Dai majaw, shi hpe Galai Shai Ai Lam A Masum Ngu Na Wa ngu shaga wa ai.

 Swin-gali gaw, kaja ai sali wunli mung, n kaja ai sali wunli mung tawn da ya ai. Shi a makam hpe shabra na matu, mung masa hte majan ni hta grai shang lawm wa ai. Yesu chyawm gaw, mung masa lam hta lawm na matu nyet kau wa nna, hpyen ni hpe sat na malai tsawra na matu sape ni hpe sharin ya wa ai. Yesu hpe shi kasi n la wa ai.—Mahte 5:43, 44; Yawhan 6:14, 15.

 Raitim, Swin-gali hpe grai myit rawt ai chyum jawng ma hku nna masha ni dum nga ai. Chyum Laika tengman lam law law hpe tam mu wa ai. Kaga ni hpe mung dai hku tam mu na matu shi karum ya wa ai.

a Mara raw ya ai ngu ai gaw, ngarai kaji hta du nga ai ni nni nkri nau n hkrum sha na matu (sh) ngarai kaji kaw na lawt hkra church ningbaw ni galaw ya ai lam re.