LA ỊNGỊHYẸ nya ẹka 670 ene nya ọmama nya ịKịrayịsị, Asiriya à kpeji u-uhye nya ẹpwụma lụmẹ gụgụ wuu ẹẹ. British Museum Blog yẹkẹẹ: “Eji ọkpakpa nyamwụ bwu ịSayịpịrọsị lalaala ju ka ọmwẹnụ-ụtụrụ nya Iran. Ụka ọhẹ dọmwụ lẹ, Ijipiti juwa e-ekpeleji nya eji ọkpakpa ọwẹ.” INinive ko ri egbeju-ẹpwa nyamwụ à ri ọtụka gụ epweji ịkịla wuu odehe lụka ọọwa lẹ. Ang imeme ị-kpa kpịtịya nya angịnyị, ẹrụ nya apwụ bala ekeji ịnyịịla-ịnyịịla, ẹpwa ịtụka-ịtụka nya adịrahụ, bala ẹga ọ-ya apwụ guru ịtụka-ịtụka juwa. Ang ịlẹ kị da ba egwalọ ịla iNinive ọla ugbene mẹjẹ nyori Adịrahụ Ashurbanipal kaa wụrụ ịlọmwụ nya “adịrahụ nya odehe wuu.” Ụka ọwẹ lẹ, ọ lala o-ri ọngọngọhẹ nyị́ ka jẹ́-ẹ kụrụ Asiriya bala iNinive myị́ kaka.

O me ọlịnyị kpá odu lẹ, ụka ọlẹ ká Asiriya la ọngịrị gụ wuu, iSefaniya ọlọmwụ nya iJihova yọmwụ yẹkẹẹ: “[IJihova] ka . . . ta ọpyị nya Asiriya ayịreji, ká iNineve ẹpwa-ụtụrụ nyamwụ ka kpụ egwawụ-egwawụ, ụwa ka da luhwo-luhwo.” Ịnyịnyị, ịNahụm ọlọmwụ nya iJihova yọmwụ yẹkẹẹ: “Anụ go okpoko onyoowuru lagbụrụ, anụ nwụla okpoko ịgọm kpa rụ; . . . INinive ta ayịreji lẹ, ị rụ hyọọ, ọ kpụ egwawụ-egwawụ lẹ; . . . Ọng myị́ ọng kọ chẹhị yẹng ka chị kee hing, ị ka yẹkẹẹ, ‘INinive, a kpụ egwawụ-egwawụ lẹ!’” (Sef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Kori ká angịnyị á wo ọmwụ ọyẹyẹ ịwẹ, ị ka me irya ju ịlaa myị́ nyori: ‘Ẹla ọwẹ ka chịkpẹẹ ẹnẹnẹhẹ? Ọngọngọhẹ ka jẹ́-ẹ ta Asiriya epweji ọtụka ọwẹ ayịreji myị́?’ Ọ́ ka chaa kpẹẹ nyọka myị ju ẹlẹwẹ ka.

Ẹlẹwẹ tị họ jịra! Nyọlẹ kọ hi pyịnyẹng kọ ka ri ẹka 600 ene nya ọmama nya ịKịrayịsị, ala ịBabịlọn bala iMidi kụrụ Asiriya. Ụka ohyẹẹkpẹ, ọngọngọhẹ-ẹ́ kụ epweji nya iNinive kaka, gbee ká angịnyị-ị̀ deeri hyoo gbang-gbang! Ụpwụ ọhẹ ọlẹ ká Metropolitan Museum of Art ọla New York họ yẹkẹẹ: “Nyọlẹ ká ẹka lụmẹ-lụmẹ chịpwụrụ, angịnyị rụ hi epweji ọwẹ, ọọwa lẹ, o byi gbang-gbang lẹlẹ. ỊBayịbụụ kem angịnyị à wo enyi nya epweji ọwẹ bwu lẹ.” La ịngịhyẹ nya 1800, Biblical Archaeology Society yẹkẹẹ: “Ọngọhẹ-ẹ́ dọmwụ jẹ́ kori ká egbeju-ẹpwa nya Asiriya ọtụka á ji ịnyịlẹhị ka.” Ma, la 1845 Austen Henry Layard, kọ ri ọngọ jẹ́ ang nya alene, wu ụjẹ e-egwawụ nya epweji nya iNinive. Ang ịlẹ kọ yẹ mẹjẹ nyori iNinive ri epweji ọtụka ụka ọhẹ ịnyịlẹhị lẹ.

Jaabwọ ká ọmwụ ọyẹyẹ ọwẹ họ jịra kpẹẹkpẹẹ u-uhye nya iNinive ju ahị ọdahile nyahị ọngịrị nyori ọmwụ ọyẹyẹ ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ u-uhye nya ocheju nya eji ọkpakpa nya angịnyị ehe, ka họ jịra pyii ịnyịnyị.​—Dan. 2:44; Ọwụ. 19:15, 19-21.