Twende kovidio oini

Ongwaye Ovahongonone va Jehova tji va tatumisiwa moruveze rwOvita vyOuye Ovitjavari?

Ongwaye Ovahongonone va Jehova tji va tatumisiwa moruveze rwOvita vyOuye Ovitjavari?

 Moruveze rwOvita vyOuye Ovitjavari moGermany na momahi ngaaye honaparerwa po i yotjira tjopolotika tjena oNazi mwa turire Ovahongonone va Jehova 35 000. Mu wo mwa ṱa Ovahongonone 1 500. Ongonḓononeno nai i kayenda komurungu okutara kutja ovengi va ṱa i ye, nu mape ya matu munu ondjivisiro ombe otja oruveze pu maru kayenda.

 Hapo owo va ṱa momuano uṋe?

  • Omahina ndjaai kondo oviuru ndjaai ungurisiwa i yoNazi

      Okuzepewa: Ovahongonone va Jehova ape 400 va zepewa moGermany na momahi ngaaye honaparerwa po i yoNazi. Ovengi aave twarewa kotjombanguriro, naave kapewa omberero yokuṱa nokukakondwa oviuru. Nu varwe kaave twarewa kotjombanguriro nungwari aave yahwa nokurekwa uriri.

  •   Omatjindiro omavi monḓorongo: Ovahongonone va Jehova wokombanda 1 000 va ṱa mozokamba zovakamburwa zoNazi na mozonḓorongo. Ovengi va ṱa mena rokuṋiṋikiziwa okuungura oviungura ovizeu, ondjara, okuṱiziwa mombepera, omitjise, nokuhinokumuna omapangero omawa. Nu komaandero wOvita vyOuye Ovitjavari, tjiva va ṱa mena rondatumisire onḓeu ndji va munine.

  •   Oviṋa vyarwe mbya tjita kutja ve ṱe: Ovahongonone va Jehova tjiva va ṱa mena rokutuwa momatuwo mu mwa tirirwa ogasa, nu tjiva aave zepewa mokuyendwa ozoenda nḓe nowanga poo momiano vyarwe.

 Omena raye tjaave tatumisiwa?

 Ovahongonone va Jehova aave tatumisiwa mena rokutja va ri nonḓuviro komahongero wOmbeibela. Owo aave panḓa indu ouhonapare woNazi tjaau ve raere kutja ngave tjite oviṋa mbyaavi vetasana otjiuru nOmbeibela. Owo va toorora okukara “nonḓuviro ku Ndjambi komeho yokukara nonḓuviro kovandu.” (Oviungura 5:29) Tara koviṋa vivari mbya tjita kutja ve toore omikambo mbyo.

  1.   Okuhinokukara norupa moviṋa vyOzopolotika. Ovahongonone va Jehova mba ri kehi youhonapare woNazi kaave kara norupa moviṋa vyozopolotika, tjimuna tji ve ha tjiti ndino. (Johanes 18:36) Ku nao, owo aave panḓa

    •   okukaungura morupa rwovita nokuyandja ohambwarakaṋa kotjiungura atjihe tji matji yandja ombatero kovita.—Jesaja 2:4; Mateus 26:52.

    •   okutoorora otjira kaaṋi tjozopolotika poo okurikuta kotjira tjoNazi.—Johanes 17:16.

    •   okuyandja ondjozikiro kotjihako tjoNazi poo okuhungira kutja “Heil Hitler,” ku maku hee kutja “Ondjamo i za ku Hitler”—Mateus 23:10; 1 Ovakorinte 10:14.

  2.   Okukara norupa mongamburiro yawo. Nandarire kutja aave tjaerwa okukara norupa mongamburiro yawo, Ovahongonone va Jehova aave kayenda komurungu

 Tjaa hungire ohunga nOvahongonone va Jehova, omuhongwandu Robert Gerwarth wa tja: “Otjo tja ri otjimbumba atjiyerike tjaatji tatumisiwa mena roviṋa mbyaave kambura mo, kehi youhonapare woNazi.” a Ovakamburwa mba ri mokamba yovakamburwa va himisirwe tjinene i youvanḓe wOvahongonone va Jehova. Omukamburwa umwe motjovakamburwa tja Austria wa tja: “Owo kave i kovita, posi ya ve riyandjera oveni okuṱa moruveze rwokuzepa omundu warwe.”

 Hapo owo va ṱira pi?

  •   Okamba yovakamburwa: Ovahongonone va Jehova ovengi va ṱira mozokamba zovakamburwa. Owo va patererwe mozokamba nḓa Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, noSachsenhausen. Ovahongonone va Jehova ape 200 va ṱira mokamba yovakamburwa ndji Sachsenhausen.

  •   Ozonḓorongo: Ovahongonone va Jehova ovengi va ṱira mozonḓorongo mena rondatumisire onḓeu ndji va munine. Nu tjiva va ṱa mena romihihamo mbi va munine indu tjaave rondorwa.

  •   Oruveze pu va ṱira: Ovahongonone va Jehova va zepewa mozonḓorongo nḓa oBerlin-Plötzensee, oBrandenburg, noHalle/Saale. Ovahongonone va Jehova va ṱira potuveze 70 twarwe wina.

 Omahungi wOvahongonone va Jehova tjiva mba ṱa

  •  Ena: Helene Gotthold

     Oruveze pa ṱira: Plötzensee (Berlin)

     Helene, omukazendu ngwa kupirwe nu ina yovanatje vevari, povikando ovingi aa paterwa motjovakamburwa. Indu tja rondorwa mombura ndji 1937, eye wa tjindwa navi tjinene nga tja pandjara ezumo. Tji ya ri 8 ku Desemba 1944, eye wa kondwa otjiuru monḓorongo ya Plötzensee, moBerlin.

  •  Ena: Gerhard Liebold

     Oruveze pa ṱira: Brandenburg

     Ozombura mbari indu ihe tja za nokukondwa otjiuru, Gerhard wozombura 20 wa kondwa otjiuru wina monḓorongo otjingeyo. Ihi tja tjitwa tji ya ri 6 ku Mei 1943. Morutuu rwe orusenina keṱunḓu re na komukazendu ngwa varekere, eye wa tjanga nai: “Omasa wa Muhona onge ndji vatere okukayenda mondjira ndji.”

  •  Ena: Rudolf Auschner

     Oruveze pa ṱira: Halle/Saale

     Tji ya ri 22 ku Septemba 1944, Rudolf wozombura 17 wa kondwa otjiuru. Morutuu rwe orusenina ndwa tjanga ku ina eye wa tja: “Ovakambure ovakwetu ovengi va ṱa kutja ve ṱize ouṱakame wawo, nami wina me ṱu kutja mbi ṱize ouṱakame wandje.”

a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, omukuma 105.