Awhàn lọ ko wá vivọnu, podọ abọẹninọ de tin to Agbàdo Eflahi tọn mẹ. Dile jẹhọn whèmẹ tọn to yìnyìn do gòhọ he to osla awhànpa lọ tọn mẹ lẹ go, Ahọlu Sauli pli delẹ to sunnu etọn lẹ mẹ bo dọho hẹ yé. Visunnu etọn mẹho Jonatani, tin to yé mẹ, podọ jọja lẹngbọhọtọ de yí ayajẹ do to otàn etọn pìn. Jọja lọ wẹ Davidi, podọ e yí jejejininọ po zohunhun po do to hodọ. Sauli to todoai po sọwhiwhe po, na e ma jlo dọ ohó Davidi tọn depope ni gbọ emi go. Ṣigba, etẹwẹ yin numọtolanmẹ Jonatani tọn? Ewọ ko gbawhàn whlasusu to owhe lẹ gblamẹ dile e to sinsẹ̀n to awhànpa Jehovah tọn mẹ. Amọ́, e ma yin Jonatani wẹ gbawhàn to egbehe; jọja he to hodọ lọ wẹ. Davidi ko hù Goliati gángánsu lọ! Be Jonatani whànwu na pipà he mọyi Davidi te wutu wẹ ya?

Lehe Jonatani yinuwa do sọgan paṣa we. Mí hia dọ: “Tlolo he Davidi ko dọho hẹ Sauli fó, Jonatani po Davidi po lẹzun họntọn vivẹ́ lẹ, bọ Jonatani jẹ wanyina ẹn ji di edetiti.” Jonatani ze tewu awhànfunfun tọn etọn jo na Davidi kakajẹ ogá etọn ji—yèdọ nunina họakuẹ de, na ogáyintọ azọ́nyọnẹntọ de wẹ Jonatani yin. Humọ, Jonatani po Davidi po basi alẹnu de, yèdọ alẹnu he lodo de, ehe kọ̀n yé dopọ taidi họntọn vivẹ́ he na nọgodona ode awetọ.—1 Samuẹli 18:1-5.

Mọ wẹ dopo to họntọnjiji dagbe hugan he yin nùdego to Biblu mẹ bẹjẹeji do. Mẹhe tindo yise lẹ nọ ylọ họntọnjiji dọ nujọnu. Eyin mí de họntọn mítọn lẹ po nuyọnẹn po bo nọ nọgodona ode awetọ po nugbonọ-yinyin po, mí sọgan hẹn yise mítọn lodo to ojlẹ owanyi matindo tọn ehe mẹ. (Howhinwhẹn lẹ 27:17) Enẹwutu, mì gbọ mí ni pọ́n nuhe mí sọgan plọn gando họntọnjiji go sọn Jonatani dè.

Etẹwẹ na ko zọ́n bọ họntọnjiji enẹ yawu bẹjẹeji do mọ? Dodonu he ji họntọnjiji lọ sinai do wẹ zọ́n. Lẹnnupọndo nuhe jọ jẹnukọn lẹ ji. Ojlẹ he vẹawu de mẹ wẹ Jonatani to jujugbọn. Otọ́ etọn, Ahọlu Sauli ko diọ to owhe lẹ gblamẹ, bọ jijọ etọn fọ́n bo to yinylan deji. Dile etlẹ yindọ Sauli ko yin whiwhẹnọ podọ dawe tonusetọ he tindo yise de wayi, e wá lẹzun Ahọlu goyitọ podọ tolivẹtọ.—1 Samuẹli 15:17-19, 26.

Aliho he mẹ Sauli diọ te sọgan ko dotukla Jonatani sinsinyẹn, na ewọ po otọ́ etọn po vẹ́ taun wutu. (1 Samuẹli 20:2) Jonatani sọgan ko kanse ede eyin Sauli ma na hẹn awugble de wá akọta dide Jehovah tọn ji. Be tolivivẹ ahọlu lọ tọn ma na zọ́n bọ mẹjidugando etọn lẹ na danbú bo ba nukundagbe Jehovah tọn pò nẹ? Matin ayihaawe, ojlẹ awusinyẹn tọn wẹ ojlẹ enẹlẹ na ko yin na dawe yisenọ de taidi Jonatani nkọ.

Nuhe jọ wayi enẹlẹ sọgan gọalọna mí nado yọ́n nuhewutu Jonatani do yiwanna jọja Davidi. Jonatani mọ yise daho Davidi tọn. Flindọ, to vogbingbọn mẹ na awhànfuntọ Sauli tọn lẹ, Davidi ma dibu mahopọnna obá he mẹ Goliati tọ́nalùn jẹ. E mọdọ awhànfunfun to oyín Jehovah tọn mẹ na hẹn emi yin huhlọnnọ hú Goliati po awhànfunnu etọn lẹpo po.—1 Samuẹli 17:45-47.

To owhe delẹ die wayi, Jonatani lọsu ko tindo linlẹn mọnkọ. E kudeji dọ sunnu awe—yèdọ ewọ po gbaja-hẹntọ etọn po—sọgan tọ́navùn awhànfun-gbẹ́ he sọawhànnu de bo gbawhàn yetọn. Etẹwutu? “Nudepope ma sọgan glọnalina Jehovah,” wẹ Jonatani dọ. (1 Samuẹli 14:6) Enẹwutu, Jonatani po Davidi po tindo nususu to kọndopọ mẹ, enẹ wẹ yise he lodo to Jehovah mẹ podọ owanyi sisosiso na ẹn. Dodonu enẹ ji wẹ họntọnjiji sunnu awe lọ lẹ tọn sinai do. Dile etlẹ yindọ ahọvi huhlọnnọ he ko dibla tindo nudi owhe 50 de wẹ Jonatani yin, bọ Davidi yin lẹngbọhọtọ whiwhẹnọ de he ma na ko tindo owhe 20, vogbingbọn he to ṣẹnṣẹn yetọn enẹlẹ ma yin nude. *

Alẹnu he yé basi yin hihọ́ nujọnu tọn de na haṣinṣan họntọnjiji tọn yetọn. Gbọnna? Mì mọ, Davidi yọ́n nuhe Jehovah tindo to sẹdotẹnmẹ na ẹn: Ewọ wẹ na lẹzun ahọlu Islaeli tọn he bọdego! Be e whlá whẹho enẹ do Jonatani wẹ ya? E na vẹawu dọ ni yinmọ! Họntọnjiji dagbe taidi yetọn nkọ nọ saba sinai do hodọdopọ dagbe de ji, e ma yin do aṣli whiwhla po lalodido po ji. Numọtolanmẹ tẹwẹ Jonatani na ko tindo to whenue e sè dogbọn todido Davidi tọn enẹ dali? Bọ eyin Jonatani ko to nukundo nado lẹzun ahọlu to gbèdopo bo vọ́ nuhe otọ́ etọn ko hẹngble lẹpo jlado lo? Biblu ma dọ dọ Jonatani diahi hẹ linlẹn mọnkọtọn de to ahun mẹ; nuhe yin nujọnu hugan lọ ji wẹ Biblu dọhodo, yèdọ nugbonọ-yinyin po yise Jonatani tọn po. E na ko mọdọ gbigbọ Jehovah tọn tin hẹ Davidi. (1 Samuẹli 16:1, 11-13) Enẹwutu, Jonatani hẹn opà etọn di bo zindonukọn nado nọ pọ́n Davidi hlan taidi họntọn etọn, kakati nido yin agbàwhlẹnhẹmẹtọ. Jonatani jlo na mọdọ ojlo Jehovah tọn yin wiwà.

Họntọnjiji enẹ wá lẹzun dona daho de. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn yise Jonatani tọn mẹ? Devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo na wà dagbe nado nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n họntọnjiji. E ma yin dandan dọ họntọn mítọn lẹ ni yin mẹhe to ohá dopolọ ji hẹ mí kavi wá sọn ninọmẹ mítọn nkọ mẹ, amọ́ yé sọgan hẹn ale susu wá na mí eyin yé tindo yise nujọnu tọn. Jonatani po Davidi po penugo nado hẹn ode awetọ lodo bo na tuli yenọzo whlasusu. Yé omẹ awe lẹpo wẹ tindo nuhudo alọgọ enẹ tọn, na họntọnjiji yetọn na wá pehẹ whlepọn sinsinyẹn lẹ.

To bẹjẹeji, homẹ Sauli tọn hùn do Davidi go taun bọ e yí do dó ogán awhànpa etọn tọn. Ṣigba, e ma dẹn bọ Sauli joawuna walọ ylankan he ji Jonatani dù te lọ—enẹ wẹ awuwhàn. Davidi gbawhàn kẹntọ Islaelivi lẹ tọn, yèdọ Filistinu lẹ tọn debọdo-dego. Gbọnmọ dali, Davidi mọ pipà po nukundagbe mẹsusu tọn po yí. Yọnnu Islaeli tọn delẹ tlẹ jihàn dọmọ: “Sauli ko hù fọtọ́n etọn lẹ, Davidi ko sọ hù fọtọ́n donu ao etọn lẹ.” Sauli gbẹwanna ohàn enẹ taun. Mí hia dọ, “sọn azán enẹ gbè sọyi, Sauli nọ to nuvẹdo Davidi.” (1 Samuẹli 18:7, 9) E to budi dọ Davidi na tẹnpọn nado hò gánzinpo lọ yí sọn emi si. Nulú de wẹ linlẹn Sauli tọn enẹ yin. Nugbo wẹ dọ, Davidi yọnẹn dọ emi na wá jẹ otẹn Sauli tọn mẹ, amọ́ e ma lẹn gbede nado yí otẹn ahọlu dide Jehovah tọn dile ewọ gbẹ́ pò to gánzinpo ji!

Sauli kàn ayiha na Davidi nido yin hùhù to awhàngbenu, amọ́ e ma pà ẹ. Davidi fọ́n bo to awhàngba mapote bosọ to nukundagbe mẹsusu tọn mọyi dogọ. Ayiha devo he Sauli kàn wẹ nado tẹnpọn bo blasé hẹ whédo etọn blebu—yèdọ devizọnwatọ etọn lẹpo po visunnu mẹho etọn po—nado hù Davidi! Pọ́n lehe e na ko hẹn Jonatani jẹflumẹ do sọ nado mọdọ otọ́ etọn to nuyiwa to aliho enẹ mẹ! (1 Samuẹli 18:25-30; 19:1) Visunnu nugbonọ de wẹ Jonatani, amọ́ e sọ yin họntọn nugbonọ de ga. Todin he e taidi dọ nuhahun mẹhe e na yin nugbonọ na tọn fọ́n to adà awe lọ lẹpo mẹ, mẹnu wẹ e na yin nugbonọ na?

Jonatani yihó bo dọmọ: “Ahọlu ni ma waylando do devizọnwatọ etọn Davidi blo, na ewọ ma ko waylando de do we podọ ale wẹ nuhe e wà na we lẹ hẹnwa na we. E ze ogbẹ̀ ede tọn do owù mẹ nado hù Filistinu lọ, bọ Jehovah gbọnmọ dali hẹn awhàngbigba daho wá na Islaeli pete. Hiẹ lọsu mọ enẹ bo gọ́ na ayajẹ. Enẹwutu, naegbọn hiẹ nado waylando do ohùn homẹvọnọ tọn go gbọn Davidi hùhù matin whẹwhinwhẹ́n de dali?” Nuhe ma nọ yawu jọ de wá aimẹ: Sauli dotoaina Jonatani bo tlẹ whlé dọ emi ma na gbleawuna Davidi. Ṣigba, Sauli ma nọ depà etọn lẹ. To whenue Davidi ko duto awhàn devo lẹ ji godo, Sauli whànwu sinsinyẹn sọmọ bo yìn owhán do e! (1 Samuẹli 19:4-6, 9, 10) Amọ́, Davidi họ̀ngán bo họnyi sọn họ̀nmẹ Sauli tọn.

Be e ko jọ bọ a pehẹ nuhahun mẹhe a na yin nugbonọ na tọn pọ́n ya? E nọ vẹawu taun. To ninọmẹ mọnkọ lẹ mẹ, mẹdelẹ nọ namẹ ayinamẹ nado yin nugbonọ na whẹndo mẹtọn jẹnukọn. Amọ́, Jonatani yọ́n nuhe sọgbe lọ. Nawẹ e na nọ adà otọ́ etọn tọn mẹ gbọn, to whenuena e yindọ Davidi yin devizọnwatọ Jehovah tọn tonusetọ podọ nugbonọ de? Enẹwutu, Jonatani dike nugbonọ-yinyin etọn na Jehovah ni deanana nudide etọn. Nuhewutu e yiavùnlọna Davidi niyẹn. Etomọṣo, mahopọnna dọ Jonatani yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe jẹnukọn, e do nugbonọ-yinyin etọn na otọ́ etọn hia gbọn ayinamẹ nina ẹn po ahundopo po dali kakati nado dọ nuhe e jlo na sè lẹ na ẹn. Dopodopo mítọn sọgan mọaleyi sọn aliho he mẹ Jonatani yin nugbonọ te mẹ.

Jonatani vọ́ tẹnpọn nado hẹn Sauli gbọwhẹ hẹ Davidi, amọ́ e ma pà ẹ. Davidi wá Jonatani dè to nuglọ, bo dohia dọ ogbẹ̀ emitọn tin to owù mẹ. “Afọdide dopo poun wẹ to yẹn po okú po ṣẹnṣẹn!” wẹ e dọna họntọn etọn he yin mẹho na ẹn. Jonatani yigbe nado dindona numọtolanmẹ otọ́ etọn tọn gando whẹho lọ go bo gọwá dogbè na Davidi. Na Davidi na whlá do nuglọ wutu, Jonatani na yí ohia de zan nado na ẹn linlin gando whẹho lọ go gbọn ogá po ogába lẹ po yiyizan dali. Jonatani biọ poun dọ Davidi ni yigbena whiwhle ehe: “A de owanyi nugbo towe sẹ̀ sọn whédo ṣie ji blo, etlẹ yin to whenue Jehovah na ko sán kẹntọ Davidi tọn lẹpo sẹ̀ sọn nukunmẹ aigba tọn ji.” Davidi yigbe dọ emi na penukundo whédo Jonatani tọn go to whepoponu.—1 Samuẹli 20:3, 13-27.

Jonatani tẹnpọn nado dọho Davidi tọn dagbe to Sauli dè, ṣigba ahọlu lọ gblehomẹ sinsinyẹn! E zun Jonatani dọ “visunnu yọnnu atẹṣitọ tọn” bo dọ dọ nugbonọ-yinyin etọn na Davidi to winyando whẹndo lọ. E sọ tẹnpọn nado do ṣejannabi do ahun Jonatani tọn mẹ dọmọ: “Dile e na dẹnsọ bọ visunnu Jẹsse tọn na togbẹ̀ to aigba ji, hiẹ po ahọlu-yinyin towe po ma na yin hinhẹn lodo.” Amọ́, Jonatani ma yí enẹ do mọ nude bosọ vẹvẹ na otọ́ etọn dọmọ: “Naegbọn ewọ nado yin hùhù? Etẹwẹ e wà?” Sauli do homẹgble etọn hia po kanyinylan po! Dile etlẹ yindọ Sauli ko whẹ́n mẹho, e gbẹ́ yin awhànfuntọ huhlọnnọ de. E yìn owhán do visunnu etọn! Mahopọnna azọ́nyinyọnẹn etọn, e yìn owhán lọ gbọ. Jonatani tọ́nyi po homẹgble po, na otọ́ etọn ko dowinyan ẹn bọ e vẹna ẹn yì ahun mẹ wutu.—1 Samuẹli 20:24-34.

To wunkẹngbe, Jonatani yì danji sẹpọ fihe Davidi whlá do. E yìn ogá de dile yé magbe etọn do, nado dohia Davidi dọ Sauli gbẹ́ to linlẹn nado hù i. Enẹgodo, Jonatani dọna devi etọn dọ ni lẹkọyi tòdaho lọ mẹ. E wá pò ewọ po Davidi po kẹdẹ bọ yé mọ whenu kleun de nado dọho. Sunnu awe lọ lẹ viavi podọ Jonatani yí awubla do dọ e yì whedenu na họntọn jọja etọn bọ Davidi bẹ gbẹzan yọyọ fibẹtado-dintọ tọn de jẹeji.—1 Samuẹli 20:35-42.

Nugbonọ-yinyin Jonatani tọn duto whlepọn ṣejannabi tọn ji. E họnwun dọ Satani, kẹntọ mẹhe yin nugbonọ lẹpo tọn, na ko jlo dọ Jonatani ni yinuwa taidi Sauli bo ze ojlo etọn nado dugán kavi gigo ede tọn do otẹn tintan mẹ. Flindọ, homẹ Satani tọn nọ hùn nado fọ́n ojlo ṣejannabi tọn gbẹtọvi lẹ tọn dote. E tindo kọdetọn dagbe to whẹho mẹjitọ mítọn tintan lẹ, Adam po Evi po tọn mẹ. (Jenẹsisi 3:1-6) Amọ́, e ma pà ẹ to whẹho Jonatani tọn mẹ. Lehe Satani na ko jẹflumẹ do sọ! Be a na duto mẹtẹnpọn mọnkọ lẹ ji ya? Mí to gbẹnọ to ojlẹ he mẹ ṣejannabi to bibẹpla mẹsusu te. (2 Timoti 3:1-5) Be mí gán plọn nude sọn gbigbọ ṣejannabi-matindo po nugbonọ-yinyin po tọn Jonatani tọn mẹ ya?

Wangbẹna Sauli tọn na Davidi wá duto e ji pete. Jonatani ma gán sọ yí nudepope wà ba dile otọ́ etọn to nuyiwa taidi tadunọ, bo nọ bẹ awhànfuntọ etọn lẹ pli bosọ nọ to dindan po yé po gbọn otò lọ mẹ nado yì hù dawe homẹvọnọ de. (1 Samuẹli 24:1, 2, 12-15; 26:20) Be Jonatani nọgodona ẹn wẹ ya? Homẹ mítọn hùn dọ Owe-wiwe lẹ ma donù oyín etọn go to kọndopọ mẹ hẹ mẹgbeyinyan he ma sọgbe enẹlẹ. Jonatani ma gán wàmọ gbede, na nugbonọ-yinyin etọn na Jehovah, Davidi, podọ na opà họntọnjiji tọn etọn wutu.

Numọtolanmẹ he e tindo na họntọn jọja etọn ma diọ gbede. To nukọn mẹ, e dín aliho de nado mọ Davidi whladopo dogọ. Holẹṣi wẹ e mọ ẹn te, yèdọ fihe zẹẹmẹdo “Atinkan Mẹ.” Holẹṣi tin to danfafa de ji, yèdọ lẹdo osó tọn de he na ko dẹn na nudi kilomẹtlu kleun de do hùwaji-whèzẹtẹn Heblọni tọn. Naegbọn Jonatani ze ede do owù mẹ nado yì mọ fibẹtado-dintọ ehe? Biblu dọna mí dọ ojlo etọn wẹ nado gọalọna Davidi “nado mọ huhlọn yí to Jehovah mẹ.” (1 Samuẹli 23:16) Nawẹ Jonatani wàmọ gbọn?

“A dibu blo,” wẹ Jonatani dọna họntọn jọja etọn. E sọ vọ́ jide na ẹn dọmọ: “Alọ otọ́ ṣie, Sauli tọn ma na jẹ gowe.” Etẹ ji wẹ jidevọnamẹ enẹ sinai do? E sinai do yise dolido he Jonatani tindo dọ lẹndai Jehovah tọn na mọ hẹndi ji. E zindonukọn dọmọ: “Hiẹ na lẹzun ahọlu do Islaeli ji.” Yẹwhegán Samuẹli ko yin azọ́ndena nado dọho mọnkọ de to owhe delẹ die, podọ todin Jonatani flinnu Davidi dọ yè sọgan dejido ohó Jehovah tọn go to whelẹponu. Podọ etẹwẹ Jonatani nọ mọdọ emi na wà to sọgodo? “Yẹn na hopódona we,” wẹ e dọ. Whiwhẹ ayidego tọn nankọ die dawe lọ dohia! E na tindo pekọ nado sẹ̀n to anademẹ dawe he e yí owhe 30 do yin mẹho na lọ tọn glọ, yèdọ nado wazọ́n taidi godonọnamẹtọ etọn! Jonatani dotana dọmọ: “Otọ́ ṣie, Sauli lọsu yọ́n enẹ.” (1 Samuẹli 23:17, 18) To ahun Sauli tọn mẹ, e yọnẹn ganji dọ emi ma gán duto dawe he Jehovah ko de nado yin ahọlu he bọdego lọ ji!

To owhe he bọdego lẹ mẹ, ayihaawe ma tin dọ homẹ Davidi tọn nọ hùn nado flin hodọdopọ enẹ. Whla godo tọn he yé mọ yede niyẹn. E blawu dọ, todido Jonatani tọn nado hopódona Davidi ma mọ hẹndi.

Jonatani tọ́nyi awhàngbenu hẹ otọ́ etọn sọta Filistinu lẹ, yèdọ mẹhe sọalọakọ́n nado yin kẹntọ Islaeli tọn. E sọgan hoavùn to apá na otọ́ etọn po ayihadawhẹnamẹnu dagbe po, na e ma dike nuṣiwa otọ́ etọn tọn ni bẹpla sinsẹ̀n-bibasi etọn hlan Jehovah. E yí adọgbigbo po nugbonọ-yinyin po do hoavùn dile e nọ saba wà do, ṣigba Islaeli ma duto awhàn lọ ji. Kanyinylan Sauli tọn tlẹ ko dlẹnkan biọ afinyọnnuwiwa mẹ, yèdọ ylando sinsinyẹn de to Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn mẹ, enẹwutu Jehovah masọ to didona Sauli ba. Atọ̀n to visunnu Sauli tọn lẹ mẹ, ehe bẹ Jonatani hẹn, yin hùhù to awhàn lọ whenu. Sauli gbleawu taun bo hù ede.—1 Samuẹli 28:6-14; 31:2-6.

Davidi biọ awubla sinsinyẹn mẹ. Dawe he tindo ahun dagbe enẹ tlẹ nọ aluẹmẹ na Sauli, yèdọ mẹhe ko hẹn ẹn jugbọn awufiẹsa po yajiji po mẹ! Davidi pà ohàn de do ota Sauli po Jonatani po tọn mẹ. Vlavo hogbe he yinuwadomẹji hugan to ohàn lọ mẹ lẹ gando họntọn po ayinamẹtọ yiwanna Davidi tọn po go, enẹ wẹ: “Nọvisunnu ṣie Jonatani E, yẹn jẹflumẹ na hiẹ tọn wutu; n’yiwanna we taun. Owanyi towe na mi jiawu hú owanyi yọnnu tọn.”—2 Samuẹli 1:26.

Davidi ma wọn opagbe etọn na Jonatani gbede. To owhe susu godo, e dín visunnu Jonatani tọn, Mẹfiboṣẹti he kúsẹ́ lọ mọ bo penukundego. (2 Samuẹli 9:1-13) E họnwun dọ, Davidi ko plọn nususu sọn nugbonọ-yinyin po gbégbò Jonatani tọn po mẹ, gọna ojlo etọn nado yin nugbonọ na họntọn de kakajẹ vivọnu etlẹ yin to whenue e vẹawu taun. Be mílọsu na plọn nude sọn e mẹ ya? Be mí sọgan dín nado jihọntọn hẹ Jonatani nkọ lẹ ya? Be mílọsu sọgan yinuwa taidi họntọn mọnkọ ya? Eyin mí nọ gọalọna họntọn mítọn lẹ nado wleawuna yise to Jehovah mẹ bo hẹn ẹn lodo, eyin mí nọ ze nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe do otẹn tintan mẹ, podọ eyin mí nọ yin nugbonọ kakati nado dín ale mídetiti tọn lẹ, mí na yin họntọn he nkọ Jonatani yin. Podọ mí na hodo apajlẹ yise etọn tọn.