Beth flín ɖɔ: “Hwenu e un ɖò winnyawinnya mɛ é ɔ, hun hwedó mì. Agbɔ̌n nɔ kpé mì, nǔ nɔ yawǔ cikɔ nú mì, xú ce lɛ nɔ xwlɛ́ bɔ é nɔ vɛwǔ nú mì bɔ un na sɔ́ ayi ɖó nǔ jí. Dotóo ce wlan fer nú mì. Un zán bo lɛ́ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn lɛ. É na nɔ zaan é ɔ, un jɛ nyiɖée mɛ mɔ jí hugǎn.”

 Azɔn e Beth jɛ é gbakpé tawun. Sɔgbe xá tutomɛ gbɛ̀ ɔ tɔn e nɔ kpé nukún dó lanmɛ na nɔ ganji xó wu é (sɛ́nkpo tɔn dó Flansegbe mɛ OMS) ɔ, gbɛtɔ́ liva we, enɛ wɛ nyí 30 ɖò kanweko jí mɛ e ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ lɛ é tɔn wɛ hun nɔ hwedó. Ðò tò e ma ɖó nǔ kaka ɖé ǎ lɛ é mɛ ɔ, nǔlinlɛn ɖé xlɛ́ ɖɔ xoxónɔ 50 ɖò kanweko jí kpo vǐ e ma ko sù azɔ̌mɛ bɛ́ ǎ lɛ é 40 ɖò kanweko jí kpo wɛ hun nɔ hwedó.

 Hunhwedómɛ sixu tɔ́n kɔ dó azɔn syɛnsyɛn lɛ mɛ. Enyi é wá syɛn bǐ ɔ, é sixu dɔn hǔnzɔn wá, alǒ hǔn ɔ tlɛ sixu gbɛ́ azɔ̌ lɔ. OMS ɖɔ ɖɔ ɖò tò ɖé lɛ mɛ ɔ, hunhwedómɛ wɛ “nɔ zɔ́n bɔ 20 ɖò kanweko jí nyɔnu e ɖò xò alǒ ee ko jì vǐ wá yì lɛ é bǐ tɔn nɔ kú.” Nyɔnu ɖěɖee fer hwedó hun yetɔn mɛ lɛ é (hunhwedómɛ alɔkpa enɛ wɛ sukpɔ́ hugǎn) sixu jì vǐ e sun yetɔn ma sɔgbe ǎ lɛ é, bɔ vǐ enɛ lɛ sixu nɔ ma lɛ́ da gan. Vǐ ɖěɖee hun hwedó lɛ é sixu nɔ ma yawǔ sù, bɔ azɔn sixu lɛ́ ɖè dó ye. Amɔ̌, è sixu bló bɔ fer na hwedó hun mɛtɔn mɛ ǎ alǒ è sixu gbɔ azɔn enɛ. a

Etɛ ka Nyí Hunhwedómɛ?

 Hunhwedómɛ ɔ, azɔn wɛ. Ðò klewun mɛ ɔ, mɛ e hun hwedó é nɔ ɖó globule rouge ee ɖò ganji é gegě ǎ. Nǔ gegě wu wɛ é nɔ sín. Nǔgbo ɔ, nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ lɛ ko mɔ ɖɔ hunhwedómɛ alɔkpa 400 jɛji wɛ tíìn! È sixu jɛ azɔn ɔ nú táan klewun ɖé, alǒ nú táan gegě, azɔn ɔ sixu nɔ jǐ mɛtɔn yɛ́ɛ alǒ syɛn.

Etɛ lɛ ka Nɔ Zɔ́n Bɔ Hun Nɔ Hwedó Mɛ?

 Nǔ taji atɔn wɛ nɔ zɔ́n hunhwedómɛ:

•   Hunɖiɖi nɔ ɖè globule rouge e ɖò lan mɛtɔn mɛ é kpò.

•   Agbaza ɔ sɔ́ nɔ bló globule rouge e ɖò ganji lɛ é gegě ǎ.

•   Agbaza ɔ nɔ sú kún dó nú globule rouge lɛ.

 Fer hwedó hun mɛtɔn mɛ wɛ nyí hunhwedómɛ e gbakpé hugǎn ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ é. Enyi agbaza ɔ ma ɖó fer gegě ǎ ɔ, é sixu sɔnǔ nú hémoglobine ee ɖò ganji bo na kpé é ǎ; globule rouge lɛ mɛ wɛ hémoglobine e nɔ zɔ́n bɔ ye nɔ kpéwú bo nɔ bɛ́ jɔhɔn xwíxwí lɛ é ɖè.

Wuntun Tɛ lɛ ka Nɔ Ðexlɛ́ Ðɔ Fer Hwedó Hun Mɛtɔn Mɛ?

 Hunhwedómɛ sixu bɛ́ yɛ́ɛ bɔ è tlɛ sixu nɔ ma ɖ’ayi wu. Nǔgbo wɛ ɖɔ nǔ vovo wɛ nɔ ɖexlɛ́ ɖɔ hun hwedó mɛ, amɔ̌, nǔ e nɔ xlɛ́ ɖɔ fer hwedó hun mɛtɔn mɛ é ɖé lɛ ɖíe:

•   Nǔcikɔ nú mɛ syɛnsyɛn

•   Alɔ alǒ afɔ mɛtɔn nɔ fá

•   Gǎn nɔ vɔ ɖò mɛ wu

•   Agbaza mɛtɔn nɔ wé

•   Ta nɔ fɛ́n mɛ bɔ nukúnmɛ mɛtɔn nɔ lɛlɛ̌

•   Akɔ́nta nɔ vɛ́ mɛ, hǔn mɛtɔn nɔ xò bléblé, agbɔ̌n mɛtɔn nɔ yì dò ǎ

•   Fɛn mɛtɔn lɛ nɔ wɛ́n

•   Nǔɖuɖu sɔ́ nɔ jló mɛ ǎ, vǐ yɛyɛ̌ lɛ kpo yɔkpɔvu lɛ kpo wɛ é nɔ cí mɔ̌ na hugǎn

•   È nɔ ɖò biba wɛ na ɖu glǎsi, gɔ̌ma, alǒ kɔ́

Mɛ̌ Mɛ̌ E ka Sixu Jɛ Azɔn Enɛ?

 Nyɔnu lɛ wɛ fer sixu hwedó hugǎn ɖó ye nɔ ɖi hun hwenu e ye jɛ glegbe é. Xoxónɔ lɛ ɖesu sixu jɛ azɔn enɛ, enyi folate, acide folique kpo vitamine B kpo ma ɖò nǔɖuɖu e ye nɔ ɖu lɛ é mɛ ǎ ɔ nɛ.

 Vǐ yɛyɛ̌ ɖěɖee sun yetɔn ma kpé cobɔ è jì ǎ lɛ é, alǒ ɖěɖee ma ɖó zin ɖebǔ hwenu e è jì ye ǎ bɔ ye ma ka nɔ lɛ́ mɔ fer ganji ɖò anɔ̌sin alǒ lɛ̌ɛ e ye nɔ nu lɛ é mɛ ǎ é.

 Yɔkpɔvu ɖěɖee ma nɔ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn nukúnmɛ vovo ǎ lɛ é.

 Mɛ ɖěɖee ma nɔ ɖu lan alǒ hweví ǎ bɔ fer hwedó nǔɖuɖu yetɔn mɛ lɛ é.

 Mɛ e ɖò azɔn jɛmagbɔ jɛ wɛ lɛ é, ɖi mɛ ɖěɖee hun yetɔn nɔ ɖekpo lɛ é, mɛ e ɖò kansɛ́ɛzɔn, kabǐ alǐngbɛ́azɔ̌zɔn (insuffisance rénale) jɛ wɛ lɛ é, mɛ e ɖó akpa ɖò xomɛ b’ɛ nɔ ví kanjɔ kpɛɖé kpɛɖé lɛ é, alǒ azɔn ɖevo lɛ.

Lee È Na Kpé Nukún Dó Hunhwedómɛ Wu Gbɔn É

 È sixu gbò kpò nyi ali jí nú hunhwedómɛ alɔkpa lɛ bǐ, alǒ gbɔ ye bǐ ǎ. Amɔ̌, ɖěɖee é nɔ sín fer alǒ vitamine hwe ɖò hun mɛtɔn mɛ wu bɔ è nɔ jɛ lɛ é ɔ, nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn ee mɛ nǔ elɔ lɛ ɖè é sixu gbò kpò nyi ali jí na bo lɛ́ gbɔ:

 Fer. È nɔ mɔ ɖò lan, ayikún, kpo mǎ e dó amamú tawun lɛ é kpo mɛ. b Nú è nɔ lɛ́ zán ganzɛ́n dó ɖa nǔ ɔ, é na lɛ́ d’alɔ ɖó dobanúnǔ xlɛ́ ɖɔ é nɔ zɔ́n bɔ fer e ɖò nǔɖuɖu ɔ mɛ é nɔ jɛji.

 Folate. È nɔ mɔ ɖò atín sínsɛ́n lɛ, mǎ e dó amamú tawun lɛ é, petit poids, akpakún vɔvɔ lɛ, amɔ̌ yovó tɔn, azin, hweví, amadi, kpo azǐin kpo mɛ. È nɔ lɛ́ mɔ ɖò nǔ ɖěɖee jinukún bló bɔ vitamine sukpɔ́ ɖò ye mɛ lɛ é mɛ, ɖi pɛ́ɛn, céréales, makaloníi kpo mɔ̌likún kpo. Folate e wu è ko w’azɔ̌ ɖè é wɛ nɔ wá nyí acide folique.

 Vitamine B-12. È nɔ mɔ ɖò lan, nǔ e è sɔ́ lɛ̌ɛ dó bló lɛ é, céréales kpo nǔ e è sɔ́ sojáa dó bló na lɛ é kpo mɛ.

 Vitamine C. È nɔ mɔ ɖò klé, lǐma, yovózɛn, kpo vǐwun kpo sín sin mɛ, bo nɔ lɛ́ mɔ ɖò atín sínsɛ́n sin lɛ, atakín, cúu e nɔ nyí brocoli é, timáti, ayǐkpɛ́n e nɔ nyí melon é, kpo fraise lɛ kpo mɛ. Nǔɖuɖu e mɛ vitamine C ɖè lɛ é nɔ d’alɔ agbaza mɛtɔn bɔ é nɔ na fer.

 Nǔɖuɖu lɛ nɔ gbɔn vo ɖò tò vovo mɛ. Enɛ wu ɔ, tɛ́n kpɔ́n bo tuùn nǔɖuɖu e ɖò xá towe mɛ bɔ nǔ taji lɛ ɖò ye mɛ lɛ é. Nú nyɔnu ɖé wɛ nú we, bɔ tlala ɔ, a ɖò xò alǒ a ɖò tuto bló wɛ bo na mɔ xò ɔ, nǔ enɛ ɖò taji. Enyi a nɔ kpé nukún dó lanmɛ towe wu hǔn, blobló wɛ a ɖè bonu hun ma wá hwedó vǐ yɛyɛ̌ towe ó nɛ. c