Nyɔnu E Xó Biblu Ðɔ lɛ É: Etɛ lɛ Kpɔ́ndéwú Yetɔn lɛ ka Sixu Kplɔ́n Mǐ?

Xósin e Biblu na é

Biblu ɖɔ nyɔnu gegě xó nú mǐ, bɔ gbɛzán yetɔn lɛ sixu kplɔ́n nǔ xɔ akwɛ lɛ mǐ. (Hlɔmanu lɛ 15:4; 2 Timɔtée 3:16, 17) Xóta elɔ tinmɛ nǔ klewun ɖé nú mǐ dó nyɔnu e xó Biblu ɖɔ é ɖé lɛ wu. Ye mɛ gegě nyí kpɔ́ndéwú ɖagbe bɔ è na xwedó. Ye mɛ ɖevo lɛ ka nyí kpɔ́ndéwú akpágbánúmɛ tɔn lɛ.—1 Kɔlɛntinu lɛ 10:11; Eblée lɛ 6:12.

Abigayilu

Mɛ̌ ka nyí Abigayilu? É nyí asì Nabalu e jɛ dɔkun, bo ka nyla hun é tɔn. É ɖò mɔ̌ có, Abigayilu ka nɔ ɖó ayi te bo nɔ sɔ́ éɖée hwe; é nyɔ́ ɖɛkpɛ ɖò wěxo bo lɛ́ nyɔ́ ɖɛkpɛ ɖò gbigbɔ lixo.—1 Samuwɛli 25:3.

Etɛ é ka wà? Abigayilu wà nǔ kpo nǔnywɛ kpo bo lɛ́ ɖ’ayi te, b’ɛ zɔ́n bɔ awě xò xwédo tɔn ǎ. É kpo Nabalu kpo nɔ nɔ fí e axɔ́su Izlayɛli tɔn sɔgudo tɔn ɔ Davidi hɔn hwlá cí é. Hwenu e Davidi kpo mɛ tɔn lɛ kpo ɖò finɛ é ɔ, ye nɔ cyɔn alɔ lɛngbɔ̌kpó Nabalu tɔn jí bonu ajotɔ́ lɛ ma fin lɛngbɔ̌ lɛ ó. Amɔ̌, hwenu e Davidi sɛ́ mɛ dó Nabalu ɖɔ é ni na nǔɖuɖu kpɛɖé emi é ɔ, Nabalu wà xlonɔnú bo gbɛ́. Xomɛ sin Davidi tawun! Enɛ wu ɔ, é kpo ahwanfuntɔ́ tɔn lɛ kpo sɔnǔ bo xwè Nababu kpo sunnu e ɖò xwé tɔn gbè lɛ é bǐ kpo hu gbé.—1 Samuwɛli 25:10-12, 22.

Hwenu e Abigayilu sè nǔ e asú tɔn wà é ɔ, é yawǔ wà nǔɖe. É dó nǔɖuɖu gban nú mɛsɛntɔ́ tɔn lɛ ɖɔ ye ni yì sɔ́ nú Davidi kpo mɛ tɔn lɛ kpo, enɛ gudo ɔ, é xwedó mɛsɛntɔ́ lɛ, bo yì savo nú Davidi ɖɔ é ni kú nǔblawu nú emi. (1 Samuwɛli 25:14-19, 24-31) Hwenu e Davidi mɔ nǔnina Abigayilu tɔn, ɖó ayi mɛɖéesɔ́hwe tɔn wu, bo lɛ́ ɖótó wě e nǔnywɛ kpé bɔ é ɖè xá ɛ é ɔ, é yí gbè ɖɔ Mawu wɛ zán ɛ, bo d’alɔ emi bɔ emi kún dó nǔ baɖabaɖa sin ó. (1 Samuwɛli 25:32, 33) Azǎn ɖé jɛ ǎ bɔ Nabalu kú lobɔ Abigayilu huzu Davidi sín asì.—1 Samuwɛli 25:37-41.

Etɛ kpɔ́ndéwú Abigayilu tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Abigayilu nyɔ́ ɖɛkpɛ bo jɛ dɔkun có, é ka ɖó linlin e ɖò jlɛ̌ jí é dó éɖée wu. Bonu fífá na dó tíìn ɔ, é ɖò gbesisɔmɛ bo dó kɛnklɛn, có é wɛ ka wà nǔ nyi dò ǎ. É ɖeɖɛ ninɔmɛ syɛnsyɛn ɖé ɖò fífá mɛ, é wà mɔ̌ kpo yɛ̌yi, akɔ́nkpinkpan gɔ́ nú bibǐ kpo.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Abigayilu wu hǔn, kpɔ́n xóta “Ayi Tɔn Ðò Te Bɔ É Wà Nǔnywɛnú.”

Ana

Mɛ̌ ka nyí Ana? É nyí asì Ɛlukana tɔn, bo nyí nɔ Samuwɛli e wá huzu gbeyiɖɔ nukúnɖeji ɖé ɖò Izlayɛli hwexónu tɔn é tɔn.—1 Samuwɛli 1:1, 2, 4-7.

Etɛ é ka wà? Hwenu e Ana nyí wɛnsinɔ é ɔ, é ba gbɔdónúmɛ ɖò Mawu gɔ́n. Asì we wɛ Ana sín asú ɖó. Asísí tɔn Penina jì vǐ; amɔ̌, Ana nɔ vǐ ma jì nú táan gegě ɖò alɔwliwli tɔn gudo. Penina nɔ ba nǔɖɔ ɛ dó daka mɛ, amɔ̌, Ana nɔ xoɖɛ sɛ́dó Mawu bonu é na dó gbɔ n’i. Ana d’akpá nú Mawu ɖɔ enyi é na vǐ sunnu ɖé emi ɔ, emi na sɔ́ vǐ ɔ na ɛ bɔ é na sɛn ɛ ɖò Goxɔ ɔ mɛ; goxɔ ɖé wɛ bɔ è nɔ zé kpé bɔ Izlayɛli-ví lɛ nɔ sɛn Mawu ɖ’emɛ.—1 Samuwɛli 1:11.

Mawu na sinkɔn nú ɖɛ Ana tɔn, bɔ é jì Samuwɛli. Ana ɖè akpá e é dó é bo kplá Samuwɛli yì Goxɔ ɔ mɛ hwenu e é kpó ɖò kpɛví é, bonu é na wà sinsɛnzɔ́ ɖò finɛ. (1 Samuwɛli 1:27, 28) Xwewu xwewu tɛgbɛ ɔ, Ana nɔ tɔ̀ awu gaga e ma ɖó awa ǎ é ɖokpo, bo nɔ yì sɔ́ jó nú Samuwɛli. Mawu wá dó nú Ana bo na ɛ vǐ atɔ́ɔ́n gɔ́ na: sunnu atɔn, nyɔnu we.—1 Samuwɛli 2:18-21.

Etɛ kpɔ́ndéwú Ana tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Ðɛ e Ana xò kpo ayi tɔn bǐ kpo lɛ é d’alɔ ɛ bɔ é dɛ ɖò mɛtɛnkpɔn lɛ nu. Ðɛ nǔsumɛnukúnmɛ tɔn e é xò kpo ayi bǐ kpo bɔ è wlan dó 1 Samuwɛli 2:1-10 mɛ é xlɛ́ lě dò nǔɖiɖi e é ɖó nú Mawu é lidǒ sɔ́ é.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Ana wu hǔn, kpɔ́n xóta “É Hun Ayi Tɔn nú Mawu.”
▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖé lɛ dó nǔ e wu Mawu tin, bɔ mɛ lɛ nɔ da asì gegě ɖò togun tɔn mɛ ɖò hwexónu é jí hǔn, kpɔ́n xóta “Dieu approuve-t-il la polygamie?”

Asì Lɔti tɔn

Mɛ̌ ka nyí asì Lɔti tɔn? Biblu ɖɔ nyikɔ tɔn ǎ. Amɔ̌, é ɖɔ nú mǐ ɖɔ é ɖó vǐ nyɔnu we, bɔ é kpo xwédo tɔn kpo nɔ nɔ toxo Sodɔmu tɔn mɛ.—Bǐbɛ̌mɛ 19:1, 15.

Etɛ é ka wà? É tlitó nú gbeɖiɖe Mawu tɔn. Mawu kánɖeji bo na sú kún dó nú Sodɔmu kpo toxo e lɛlɛ̌ dó è lɛ é kpo, ɖó agalilɛ e xyɔwǔ tawun lɛ é wu. Ðó Mawu yí wǎn nú Lɔti nǔjlɔjlɔwatɔ́ ɔ kpo xwédo tɔn kpo ee nɔ nɔ Sodɔmu é wu ɔ, é sɛ́ wɛnsagun we dó ɖɔ ye ni yì kplá ye sín tò ɔ mɛ wuyɛyɛ́-afɔyɛyɛ́.—Bǐbɛ̌mɛ 18:20; 19:1, 12, 13.

Wɛnsagun lɛ ɖɔ nú xwédo Lɔti tɔn ɖɔ ye ni hɔn sín toxo ɔ mɛ bo ma kpɔ́n gudo ó; é ma nyí mɔ̌ ǎ ɔ, ye na kú. (Bǐbɛ̌mɛ 19:17) Lɔti sín asì “ka kpɔ́n gudo, bo huzu jɛ sín bocyɔ.”—Bǐbɛ̌mɛ 19:26.

Etɛ kpɔ́ndéwú asì Lɔti tɔn tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Tan tɔn xlɛ́ ɖɔ nú è yí wǎn nú agbaza sín nǔ lɛ kaka bonu ye zɔ́n bɔ è tlitó nú Mawu ɔ, awovínú wɛ. Jezu ɖɔ ɖɔ asì Lɔti tɔn nyí kpɔ́ndéwú akpágbánúmɛ tɔn ɖé. É ɖɔ “Mi flín Lɔti sín asì ɔ.”—Luki 17:32.

Dalila

Mɛ̌ ka nyí Dalila? É wɛ nyí nyɔnu e hwɛɖɔtɔ́ Izlayɛli tɔn Sanmusɔ́ɔn yí wǎn na é.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 16:4, 5.

Etɛ é ka wà? Dalila yí akwɛ ɖò Filisitɛ́ɛn lɛ sín axɔ́su lɛ gɔ́n bo sà Sanmusɔ́ɔn e Mawu nɔ zán dó hwlɛn Izlayɛli-ví lɛ sín Filisitɛ́ɛn lɛ lɔ mɛ é. Filisitɛ́ɛn lɛ kpéwú bo ɖu ɖò jǐ tɔn ǎ, ɖó hlɔnhlɔn e é ɖó ɖò nǔjiwǔ linu é wu. (Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 13:5) Enɛ wu ɔ, Filisitɛ́ɛn lɛ sín axɔ́su lɛ byɔ alɔdó Dalila tɔn.

Filisitɛ́ɛn lɛ dó akwɛ nu nú Dalila ɖɔ é ni ba dò nú fí e Sanmusɔ́ɔn mɔ hlɔnhlɔn ɖaxó enɛ sín é. Dalila yí akwɛ ɔ, bo tɛ́n kpɔ́n azɔn mɔkpan bo na mɔ dò nú fí e hlɔnhlɔn Sanmusɔ́ɔn tɔn gosin é. Gudo mɛ ɔ, é wá kpa ɛ. (Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 16:15-17) É wá ɖɔ fí ɔ nú Filisitɛ́ɛn lɛ, bɔ ye wlí Sanmusɔ́ɔn dó ganmɛ.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 16:18-21.

Etɛ kpɔ́ndéwú Dalila tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Dalila nyí kpɔ́ndéwú akpágbánúmɛ tɔn ɖé. Wǎn yí nú akwɛ zɔ́n bɔ é wà mɛblɛblɛ́ sín nǔ, nɔ gbeji ǎ, bo wà cejɛnnabi sín nǔ xá mɛsɛntɔ́ Jehovah Mawu tɔn.

Debola

Mɛ̌ ka nyí Debola? Debola nyí nyɔnu gbeyiɖɔ ɖé, bɔ Mawu Izlayɛli tɔn Jehovah zán dó ɖè jlǒ tɔn xlɛ́ togun tɔn. Mawu lɛ́ zán ɛ dó ɖeɖɛ tagba ɖé lɛ ɖò Izlayɛli-ví lɛ tɛntin.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 4:4, 5.

Etɛ é ka wà? Nyɔnu gbeyiɖɔ Debola nɔ gudo nú Mawu sɛntɔ́ lɛ kpo akɔ́nkpinkpan kpo. Mawu xlɛ́ ali Debola, bɔ é ɖɔ nú Balaki ɖɔ é ni kplá ahwangɔnu Izlayɛli tɔn bonu ye na tɔ́n ahwan Kanáanu yadonúmɛtɔ́ lɛ. (Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 4:6, 7) Ee Balaki byɔ Debola ɖɔ é ni xwedó emi é ɔ, xɛsi ɖi i ǎ bɔ é ɖò gbesisɔmɛ bo xwedó è.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 4:8, 9.

Ee Mawu na ɖuɖeji ɖaxó ɖé Izlayɛli-ví lɛ gudo é ɔ, é hwe bǐ ɔ, Debola kpa akpáxwé kpɛɖé ɖò han e é kpo Balaki kpo jì bɔ è ɖɔ nǔ e jɛ lɛ é ɖ’emɛ é mɛ. Ðò han enɛ mɛ ɔ, é tɛɖɛ̌ azɔ̌ e nyɔnu ɖevo e nɔ nyí Yaɛli bo ma nɔ ɖi xɛsi ǎ é wà bɔ è ɖu ɖò Kanáanu lɛ jí é jí.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ, wemata 5.

Etɛ kpɔ́ndéwú Debola tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Debola sɔ́ éɖée dó savɔ̌ bo lɛ́ kpankɔ́n. É dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ ɖevo lɛ ɖɔ ye ni wà nǔ e nyɔ́ Mawu nukúnmɛ é. Hwenu e ye wà mɔ̌ é ɔ, é hun xomɛ bo kpa ye tawun.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Debola wu hǔn, kpɔ́n xóta “Je me suis levée, telle une mère en Israël.”

Ðyɔvǐ Sulamunu ɔ

Mɛ̌ ka nyí ɖyɔvǐ Sulamunu ɔ? É nyí toxo mɛ sín ɖyɔvǐ ɖɛkpɛɖɛkpɛ ɖé, bo nyí mɛ taji e xó wema Biblu tɔn e è ylɔ́ ɖɔ Hanvíví é ɖɔ é. Biblu ɖɔ nyikɔ tɔn ǎ.

Etɛ é ka wà? Ðyɔvǐ Sulamunu ɔ nɔ gbeji nú dɔnkpɛvu lɛngbɔ̌nyitɔ́ e é yí wǎn na é. (Hanvíví 2:16) Ðɛkpɛ e é nyɔ́ é dɔn Axɔ́su Salomɔ́ɔ dɔkunnɔ ɔ, b’ɛ wà nǔ bǐ bonu é ni yí wǎn n’i. (Hanvíví 7:6) Mɛ ɖevo lɛ dó cɔcɔ nú ɖyɔvǐ Sulamunu ɔ ɖɔ é ni yí gbè nú Salomɔ́ɔ có, é ka gbɛ́. É yí wǎn nú dɔnkpɛvu lɛngbɔ̌nyitɔ́ ɔ bo nɔ gbeji n’i.—Hanvíví 3:5; 7:10; 8:6.

Etɛ kpɔ́ndéwú ɖyɔvǐ Sulamunu ɔ tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? É nyɔ́ ɖɛkpɛ bɔ nǔ tɔn nɔ jɛ mɛ ɖevo lɛ tɔn jí có, é ka ɖó linlin e ɖò jlɛ̌ jí é dó éɖée wu. É lɔn bonu kɔ e gbidí n’i wɛ gbɛ̌ tɔn lɛ ɖè é alǒ dɔkun jijɛ kpo mɛ nukúnɖeji nyínyí kpo sín akpá e è dó n’i é zɔ́n bonu é gɔn wǎn yí nú dɔnkpɛvu lɛngbɔ̌nyitɔ́ ɔ ǎ. É ɖu ɖò lee nǔ nɔ cí n’i é jí bo nɔ mimɛ̌ jí ɖò walɔ lixo.

Ɛsitɛ́ɛ

Mɛ̌ ka nyí Ɛsitɛ́ɛ? Jwifu ɖé wɛ bɔ Axɔ́su Pɛsi tɔn Zɛɛzɛsi sɔ́ b’ɛ nyí axɔ́si n’i.

Etɛ é ka wà? Axɔ́si Ɛsitɛ́ɛ zán acɛ e é ɖó é dó cyɔn alɔ togun tɔn jí bɔ è sú kún tɔn dó ǎ. É sè ɖɔ è ɖè gbeta ɖé tɔn bo sɔ́ azǎn tawun ɖé bo na hu Jwifu e ɖò Axɔ́suɖuto Pɛsi tɔn mɛ lɛ é bǐ. Tuto baɖabaɖa enɛ ɔ, Hamáa ee nyí gǎnhɔnyitɔ́ xɔ́su ɔ é wɛ ɖetɔ́n. (Ɛsitɛ́ɛ 3:13-15; 4:1, 5) Tɔ́ tɔn nɔví ví Maadocée ee wà ɖaxó è é d’alɔ ɛ bɔ é sɔ́ gbɛ̀ tɔn ɖ’axɔ́ nu bo ɖɔ tuto baɖabaɖa e Hamáa bló é nú asú tɔn Axɔ́su Zɛɛzɛsi. (Ɛsitɛ́ɛ 4:10-16; 7:1-10) Enɛ gudo ɔ, Zɛɛzɛsi na gbè Ɛsitɛ́ɛ kpo Maadocée kpo bɔ ye ɖè gbeta ɖevo tɔ́n, b’ɛ na acɛ Jwifu lɛ ɖɔ ye ni jɛhun dó yeɖée jí. Mɔ̌ mɛ ɔ, Jwifu lɛ ɖu ɖò kɛntɔ́ yetɔn lɛ jí bǐ mlɛ́mlɛ́.—Ɛsitɛ́ɛ 8:5-11; 9:16, 17.

Etɛ kpɔ́ndéwú Ɛsitɛ́ɛ tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Axɔ́si Ɛsitɛ́ɛ sɔ́ kpɔ́ndéwú akɔ́nkpinkpan, mɛɖéesɔ́hwe, kpo jlɛ̌jininɔ kpo tɔn nukúnɖeji ɖé ɖ’ayǐ. (Ðɛhan 31:25; Filipunu lɛ 2:3) É nyɔ́ ɖɛkpɛ bo ɖò tɛn nukúnɖeji ɖé mɛ có, é ba wěɖexámɛ kpo alɔdó kpo. Hwenu e é ɖò xó ɖɔ xá asú tɔn wɛ é ɔ, é ɖ’ayi te, ɖè sísí xlɛ́ cobo ka kpankɔ́n. Bɔ hwenu e awě ɖaxó ja Jwifu lɛ xò gbé é ɔ, é kpankɔ́n bo ɖɔ ɖɔ emi lɔ ɖò ye mɛ.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Ɛsitɛ́ɛ wu hǔn, kpɔ́n xóta “É Jɛhun Dó Togun Mawu Tɔn Jí” kpo “É Nyɔ́nǔi, Kpankɔ́n Bo Nyí Cejɛnnabinɔ Ǎ” kpo.

Ɛvu

Mɛ̌ ka nyí Ɛvu? É wɛ nyí nyɔnu nukɔntɔn ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ bo lɛ́ nyí nyɔnu nukɔntɔn e xó Biblu ɖɔ é.

Etɛ é ka wà? Ɛvu tlitó nú gbeɖiɖe Mawu tɔn e ɖò wɛn é. È dá Ɛvu bɔ é cí asú tɔn Adamu ɖɔhun bo nyí mɛ maɖóblɔ̌, ɖó mɛɖesúsíninɔ bo ɖó nǔwukpíkpé ɔ bo na sɔnǔ nú jijɔ Mawu tɔn lɛ ɖi wanyiyi kpo nǔnywɛ kpo. (Bǐbɛ̌mɛ 1:27) Ɛvu tuùn ɖɔ Mawu ɖɔ nú Adamu ɖɔ atín ɖé ɖò finɛ bɔ enyi ye ɖu sínsɛ́n tɔn ɔ ye na kú. Amɔ̌, è blɛ́ Ɛvu b’ɛ lin ɖɔ emi kún na kú ó. Nǔgbo ɔ, è blɛ́ ɛ b’ɛ lin ɖɔ enyi emi tlitó nú Mawu ɔ, gbɛzán emitɔn na nyɔ́ hugǎn. Enɛ wu ɔ, é ɖu atín sínsɛ́n ɔ, bo wá na asú tɔn bɔ é lɔ ɖu.—Bǐbɛ̌mɛ 3:1-6; 1 Timɔtée 2:14.

Etɛ kpɔ́ndéwú Ɛvu tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Ɛvu nyí kpɔ́ndéwú akpágbánúmɛ tɔn ɖé, bo xlɛ́ lee é nyla sɔ ɖɔ è ni nɔ ɖò tamɛ lin dó jlǒ nyanya lɛ jí wɛ é. É sɔnǔ nú jlǒ syɛnsyɛn, bo t’afɔ gbeɖiɖe Mawu tɔn e ɖò wɛn é jí, bo na dó yí nǔ e ma nyí étɔn ǎ é.—Bǐbɛ̌mɛ 3:6; 1 Jaan 2:16.

Hlacɛli

Mɛ̌ ka nyí Hlacɛli? É nyí vǐ nyɔnu Labáan tɔn, bo nyí asivɛ́ tɔ́gbó Jakɔbu tɔn.

Etɛ é ka wà? Hlacɛli da Jakɔbu bo jì vǐ sunnu we n’i; vǐ enɛ lɛ ɖò hɛ̌nnugán akɔta wěwe Izlayɛli hwexónu tɔn ɔ tɔn lɛ mɛ. Hlacɛli mɔ Jakɔbu azɔn nukɔntɔn ɔ, hwenu e é ɖò nukún kpé dó tɔ́ tɔn sín lɛngbɔ̌ lɛ wu wɛ é. (Bǐbɛ̌mɛ 29:9, 10) Nú è sɔ́ Hlacɛli jlɛ́ dó dada tɔn Leya wu ɔ, é “nyɔ́ ɖɛkpɛ ɖesu.”—Bǐbɛ̌mɛ 29:17.

Jakɔbu yí wǎn nú Hlacɛli bo yí gbè bo na w’azɔ̌ nú xwè tɛnwe bonu é na huzu asì tɔn. (Bǐbɛ̌mɛ 29:18) Amɔ̌, Labáan blɛ́ Jakɔbu bo sɔ́ Leya da n’i, bɔ enɛ gudo ɔ, é na gbè Jakɔbu bɔ é da Hlacɛli.—Bǐbɛ̌mɛ 29:25-27.

Jakɔbu yí wǎn nú Hlacɛli kpo vǐ sunnu tɔn we lɛ kpo hú Leya kpo vǐ e é jì n’i lɛ é kpo. (Bǐbɛ̌mɛ 37:3; 44:20, 27-29) Wǎgbɔ tɔn ɔ, agbahwlɛnhwlɛn wá ɖò nyɔnu we lɛ tɛntin.—Bǐbɛ̌mɛ 29:30; 30:1, 15.

Etɛ kpɔ́ndéwú Hlacɛli tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Hlacɛli dɛ ɖò ninɔmɛ xwédo tɔn e vɛwǔ é ɖé mɛ, amɔ̌ é kpó ɖò nukún ɖó wɛ ɖɔ Mawu na sè ɖɛ emitɔn lɛ. (Bǐbɛ̌mɛ 30:22-24) Tan tɔn xlɛ́ ɖɔ asì gegě dida nɔ hɛn tagba wá xwédo mɛ. Tan Hlacɛli tɔn xlɛ́ ɖɔ nǔnywɛ kpé tuto alɔwliwli tɔn e Mawu ɖó ayǐ ɖò bǐbɛ̌mɛ, bo ɖɔ sunnu na ɖó asì ɖokpo géé é.—Matie 19:4-6.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Hlacɛli wu hǔn, kpɔ́n xóta “Deux sœurs tourmentées qui ont ‘bâti la maison d’Israël.’”
▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖé lɛ dó nǔ e wu Mawu tin, bɔ mɛ lɛ nɔ da asì gegě ɖò togun tɔn mɛ ɖò hwexónu é jí hǔn, kpɔ́n xóta “Dieu approuve-t-il la polygamie?”

Hlaxabu

Mɛ̌ ka nyí Hlaxabu? É nyí agalɛtɔ́ ɖé bo nɔ toxo Kanáa tɔn Jeliko mɛ, bo wá huzu mɛsɛntɔ́ Jehovah Mawu tɔn.

Etɛ é ka wà? Hlaxabu hwlá Izlayɛli-ví we e wá fin tò ɔ kpɔ́n lɛ é. É wà mɔ̌, ɖó é sè tan lee Mawu Izlayɛli tɔn Jehovah hwlɛn togun tɔn sín Ejipu, bo lɛ́ hwlɛn ɛ ɖò nukɔnmɛ sín akɔta e è nɔ ylɔ́ ɖɔ Amɔliti é lɔ mɛ gbɔn é tɔn.

Hlaxabu d’alɔ amɛ̌ lɛ bo savo nú ye ɖɔ ye ni hwlɛn emi kpo xwédo emitɔn kpo, hwenu e Izlayɛli-ví lɛ na wá kún sú dó nú Jeliko gbé é. Ye yí gbè, amɔ̌ ye byɔ nǔɖe lɛ ɖò así tɔn: É ɖó na ɖɔ nǔ e ye wá wà é nú mɛɖé ǎ, é kpo xwédo tɔn kpo ɖó na nɔ xɔ tɔn mɛ hwenu e Izlayɛli-ví lɛ na wá tɔ́n ahwan toxo ɔ é, é ɖó na sin kan vɔvɔ ɖé dó flɛtɛli xɔ tɔn tɔn wu bonu ye na dó tuùn xɔ tɔn ɖó vo nú ɖě lɛ. Hlaxabu setónú nú xó e ye ɖɔ n’i lɛ é bǐ, bɔ é kpo xwédo tɔn kpo gán hwenu e Izlayɛli-ví lɛ sú kún dó nú Jeliko é.

Nukɔnmɛ ɔ, Hlaxabu da Izlayɛli-ví ɖé bo huzu nɔgbó nú Axɔ́su Davidi kpo Jezu Klisu kpo.—Jozuwée 2:1-24; 6:25; Matie 1:5, 6, 16.

Etɛ kpɔ́ndéwú Hlaxabu tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Biblu ɖɔ ɖɔ Hlaxabu nyí kpɔ́ndéwú nǔɖiɖi tɔn nukúnɖeji ɖé. (Eblée lɛ 11:30, 31; Jaki 2:25) Tan tɔn xlɛ́ ɖɔ Mawu nɔ sɔ́ hwɛ kɛ mɛ, bo kún nɔ lɛ́ ɖè mɛɖé ɖó vo ɖò mɛɖé mɛ ó, lobo nɔ kɔn nyɔna dó mɛ ɖěɖee ɖeji dó wǔ tɔn lɛ é jí; ye na bo gosin fí ɖebǔ ɔ nɛ.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Hlaxabu wu hǔn, kpɔ́n xóta “Elle a été ‘déclarée juste par des œuvres.’”

Hlebeka

Mɛ̌ ka nyí Hlebeka? É nyí asì Izaki tɔn bo jì hoxo: Jakɔbu kpo Esawu kpo.

Etɛ é ka wà? Hlebeka wà jlǒ Mawu tɔn, hwenu e mɔ̌ wiwa tlɛ vɛwǔ é. Hwenu e é ɖò sin dun wɛ ɖò dotɔ ɖé mɛ é ɔ, nya ɖé byɔ ɛ sin. Hlebeka yawǔ na ɛ sin bo lɛ́ dun sin nú lakunmi nya ɔ tɔn lɛ. (Bǐbɛ̌mɛ 24:15-20) Mɛsɛntɔ́ Ablaxamu tɔn wɛ nyí nya ɔ, bɔ é gosin fí línlín bo tɔ́n asì ba nú Ablaxamu ví Izaki gbé. (Bǐbɛ̌mɛ 24:2-4) É lɛ́ xoɖɛ bo byɔ nyɔna Mawu tɔn. Ee é mɔ ɖɔ Hlebeka nyí azɔ̌syɛnsyɛnwatɔ́ bo nɔ lɛ́ yí mɛ é ɔ, é mɔ ɖɔ Mawu wɛ na sinkɔn nú ɖɛ emitɔn bo ɖò xíxlɛ́ wɛ ɖɔ Hlebeka wɛ Emi sɔ́ nú Izaki.—Bǐbɛ̌mɛ 24:10-14, 21, 27.

Hwenu e Hlebeka sè nǔ e mɛsɛntɔ́ ɔ byɔ ɛ é ɔ, é yí gbè bo xwedó è bo huzu asì Izaki tɔn. (Bǐbɛ̌mɛ 24:57-59) Hlebeka wá jì hoxo sunnu we. Mawu ɖexlɛ́ Hlebeka ɖɔ Esawu e nyí mɛxo ɔ é na nɔ Jakɔbu e nyí yɔkpɔvu ɔ é glɔ́. (Bǐbɛ̌mɛ 25:23) Hwenu e Izaki ɖò nǔ sɔ́ wɛ bá na nukɔngbeví sín nyɔna ɔ Esawu é ɔ, Hlebeka wà nǔ e wu é kpé é bǐ bɔ è na Jakɔbu, ɖó é tuùn ɖɔ jlǒ Mawu tɔn nɛ.—Bǐbɛ̌mɛ 27:1-17.

Etɛ kpɔ́ndéwú Hlebeka tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Hlebeka nɔ jlɛ̌ jí, nyí azɔ̌syɛnsyɛnwatɔ́, bo nɔ lɛ́ yí mɛ; jijɔ enɛ lɛ zɔ́n bɔ é nyí asì ɖagbe, nɔ ɖagbe kpo mɛsɛntɔ́ Mawu nǔgbo ɔ tɔn kpo.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Hlebeka wu hǔn, kpɔ́n xóta “Je suis prête à partir.”

Hwliti

Mɛ̌ ka nyí Hwliti? É nyí Mɔwabunu e jó vodun tɔn lɛ kpo jɔtɛn tɔn kpo dó bo wá huzu mɛsɛntɔ́ Jehovah tɔn ɖò tò Izlayɛli tɔn mɛ é.

Etɛ é ka wà? Hwliti ɖè wanyiyi nukúnɖeji xlɛ́ asú tɔn nɔ Nɔemíi. Nɔemíi kpo asú tɔn kpo kpodo vǐ yetɔn we lɛ kpo yì Mɔwabu, ɖó ye ɖò hinhɔn nú adɔ e tɔ́n ɖò Izlayɛli é wɛ wutu. Vǐ sunnu tɔn lɛ wá da Mɔwabunu lɛ; Hwliti kpo Ɔpa kpo. Nɔemíi sín asú kpo vǐ sunnu tɔn we lɛ kpo wá kú, bo jó asúkúsi atɔn dó.

Nɔemíi wá gbeta ɔ kɔn bo na lɛkɔ yì Izlayɛli, ɖó akú ɔ ko nɔte ɖò dɔ̌n dìn wutu. Hwliti kpo Ɔpa kpo ɖɔ emi na xwedó è. Amɔ̌, Nɔemíi ɖɔ ye ni lɛkɔ yì hɛ̌nnumɔ yetɔn lɛ gɔ́n. Ɔpa lɛkɔ. (Hwliti 1:1-6, 15) Amɔ̌, Hwliti tɛ́dó asú tɔn nɔ wu kpo gbejininɔ kpo. É yí wǎn nú Nɔemíi bo jló na sɛn Nɔemíi sín Mawu Jehovah.—Hwliti 1:16, 17; 2:11.

Ðó Hwliti nyí vǐsi gbejinɔtɔ́ kpo azɔ̌syɛnsyɛnwatɔ́ kpo wu ɔ, tlolo jɛn é ɖó nyikɔ ɖagbe ɖé ɖò jɔtɛn Nɔemíi tɔn Bɛteleyɛmu. Nǔwiwa Hwliti tɔn dɔn Glesi dɔkunnɔ e nɔ nyí Bowozi é tawun, bɔ é hun alɔ dó na nǔɖuɖu é kpo Nɔemíi kpo. (Hwliti 2:5-7, 20) Nukɔnmɛ ɔ, Hwliti da Bowozi bo huzu nɔgbó Axɔ́su Davidi kpo Jezu Klisu kpo tɔn.—Matie 1:5, 6, 16.

Etɛ kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Ðó wǎn e Hwliti yí nú Nɔemíi kpo Jehovah kpo é wu ɔ, é sɔ́ jlǒ dó jó xwé tɔn kpo xwédo tɔn kpo dó. Hwliti nɔ wà azɔ̌ syɛnsyɛn bo sɔ́ éɖée bǐ jó bo nɔ gbeji hwenu e ninɔmɛ lɛ tlɛ vɛwǔ é.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Hwliti wu hǔn, kpɔ́n xóta “A Yì Fí Ðebǔ ɔ, Un Na Yì” kpo “Nyɔnu Jijɔ Ðagbenɔ” kpo.

Jezabɛli

Mɛ̌ ka nyí Jezabɛli? É nyí asì nú Axɔ́su Izlayɛli tɔn Akabu. É nyí Izlayɛli-ví ǎ; é nɔ lɛ́ sɛn Jehovah ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é nɔ sɛn Kanáanu lɛ sín vodun Baalu.

Etɛ é ka wà? Axɔ́si Jezabɛli nɔ kpa acɛ gannaganna, nɔ kú nǔblawu nú mɛ ǎ, bo nɔ lɛ́ xò daka. É sɔ́ Baalu sinsɛn sù, bɔ nǔbliblíwiwa lɛ́ xò kpóɖó na. Hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, é tɛ́n kpɔ́n bo na sú kún dó nú Mawu nǔgbo Jehovah sinsɛn.—1 Axɔ́su lɛ 18:4, 13; 19:1-3.

Jezabɛli nɔ ɖ’adingban bo nɔ lɛ́ hu mɛ dó gbɔ jlǒ cejɛnnabi tɔn e é ɖó lɛ é. (1 Axɔ́su lɛ 21:8-16) Lee Mawu ko ɖɔ ɖ’ayǐ gbɔn é ɔ, kú baɖabaɖa ɖé wɛ é kú, è ka lɛ́ ɖi i ǎ.—1 Axɔ́su lɛ 21:23; 2 Axɔ́su lɛ 9:10, 32-37.

Etɛ kpɔ́ndéwú Jezabɛli tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Jezabɛli nyí kpɔ́ndéwú akpágbánúmɛ tɔn ɖé. Ðó Jezabɛli ma nɔ zán walɔ ɖagbe ǎ, bo nɔ wà nǔ e jló è lɛ é bǐ, bá dó mɔ nǔ e ba wɛ é ɖè é wutu ɔ, nyikɔ tɔn huzu wuntun nyɔnu e winnya ma nɔ hu ǎ, nɔ zán gbɛ̀ bliblí bo ma nɔ lɛ́ ɖu ɖò éɖée jí ǎ é tɔn.

Leya

Mɛ̌ ka nyí Leya? Leya wɛ nyí asì nukɔntɔn e tɔ́gbó Jakɔbu da é. Nɔví nyɔnu tɔn kpɛví Hlacɛli wɛ nyí asì ɖevo e asú tɔn da é.—Bǐbɛ̌mɛ 29:20-29.

Etɛ é ka wà? Leya jì vǐ sunnu ayizɛ́n nú Jakɔbu. (Hwliti 4:11) Hlacɛli wɛ Jakɔbu jló na da ɖ’ayǐ, é nyí Leya ǎ. Amɔ̌, tɔ́ yetɔn Labáan sɔ́ Leya jó ɖó Hlacɛli tɛnmɛ. Hwenu e Jakɔbu ɖó ayi wu ɖɔ Labáan blɛ́ emi é ɔ, é yì kan nǔ e wu wɛ é byɔ ɛ. Labáan ɖɔ n’i ɖɔ sɔgbe xá aca emitɔn ɔ, nyɔnu ɖé kún sixu da asú jɛ nukɔn nú dada tɔn ó. Aklunɔzán gblamɛ ɖokpo gudo ɔ, Jakɔbu da Hlacɛli.—Bǐbɛ̌mɛ 29:26-28.

Jakɔbu yí wǎn nú Hlacɛli hú Leya. (Bǐbɛ̌mɛ 29:30) Wǎgbɔ tɔn ɔ, Leya jɛ wǔ hwan nɔví tɔn jí bo jɛ agba hwlɛn xá ɛ jí. Mawu ɖó ayi lee nǔ cí nú Leya é wu, bo dó n’i b’ɛ jì vǐ tɛnwe: sunnu ayizɛ́n, nyɔnu ɖokpo.—Bǐbɛ̌mɛ 29:31.

Etɛ kpɔ́ndéwú Leya tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Leya byɔ alɔdó Mawu tɔn ɖò ɖɛ mɛ, é ɖò ninɔmɛ syɛnsyɛn lɛ mɛ gbɔn dín wɛ ɖò xwédo tɔn mɛ có, é ka ɖó ayi wu ɖɔ Mawu ɖò gudo nú emi. (Bǐbɛ̌mɛ 29:32-35; 30:20) Tan gbɛzán tɔn tɔn xlɛ́ nyi wɛn ɖɔ asì gegě didá nɔ hɛn wuvɛ̌ wá; tuto ɖé wɛ bɔ Mawu yí gbè na nú táan ɖé. Amɔ̌, tuto e é zé ɖ’ayǐ bo yí gbè na é wɛ nyí ɖɔ sunnu ɖokpo ni da asì ɖokpo.—Matie 19:4-6.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Leya wu hǔn, kpɔ́n xóta “Deux sœurs tourmentées qui ont ‘bâti la maison d’Israël.’”
▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖé lɛ dó nǔ e wu Mawu tin, bɔ mɛ lɛ nɔ da asì gegě ɖò togun tɔn mɛ ɖò hwexónu é jí hǔn, kpɔ́n xóta “Dieu approuve-t-il la polygamie?”

Mali Magidalanu ɔ

Mɛ̌ ka nyí Mali Magidalanu ɔ? É nyí ahwanvu gbejinɔtɔ́ Jezu tɔn ɖé.

Etɛ é ka wà? Mali Magidalanu ɔ nyí ɖokpo ɖò nyɔnu tobutobu e yì tomɛ xá Jezu kpo ahwanvu tɔn lɛ kpo é mɛ. É hun alɔ dó zán akwɛ éɖesunɔ tɔn dó kpé nukún dó hudo yetɔn lɛ wu. (Luki 8:1-3) É xwedó Jezu kaka jɛ vivɔnu sinsɛnzɔ́ tɔn tɔn, bo lɛ́ nɔ kpɔ́ xá ɛ hwenu e è hu i é. È jɔwǔ i b’ɛ ɖò mɛ nukɔntɔn e mɔ Jezu ɖò fínfɔ́n sín kú tɔn gudo lɛ é mɛ.—Jaan 20:11-18.

Etɛ kpɔ́ndéwú Mali tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Mali Magidalanu ɔ hun alɔ bo nɔ gudo nú sinsɛnzɔ́ Jezu tɔn bo lɛ́ nyí ahwanvu e sɔ́ éɖée bǐ jó é ɖé sɔyi.

Mali (Mata kpo Lazáa kpo sín nɔví nyɔnu)

Mɛ̌ ka nyí Mali? É kpo nɔví sunnu tɔn Lazáa kpo, gɔ́ nú nɔví nyɔnu tɔn Mata nyí xɔ́ntɔn vívɛ́ Jezu tɔn.

Etɛ é ka wà? Mali xlɛ́ azɔn mɔkpan ɖɔ Vǐ Mawu tɔn Jezu xɔ akwɛ nú emi tawun. É ɖè nǔɖiɖi xlɛ́ ɖɔ Jezu sixu bló bɔ nɔví emitɔn Lazáa kún na kú ó, é ka lɛ́ ɖò finɛ hwenu e Jezu fɔ́n ɛ sín kú é. Nɔví nyɔnu Mali tɔn Mata mɔ xó ɖɔ dó wǔ tɔn, hwenu e Mali mɔ ɖɔ é nyɔ́ ɖɔ emi ni ɖótó Jezu hú ɖɔ emi ni d’alɔ ɛ ɖò xwégbezɔ́ lɛ kɔn é. Amɔ̌, Jezu kpa Mali ɖó nǔ gbigbɔ tɔn lɛ ɖò tɛn nukɔntɔn ɔ mɛ ɖò gbɛzán tɔn mɛ wutu.—Luki 10:38-42.

Ðò ninɔmɛ ɖevo mɛ ɔ, Mali yí Jezu ɖò ali bǔnɔ ɖé nu, bo kɔn “célu xɔ akwɛ” ɖé dó ta n’i bo lɛ́ kɔn dó afɔ tɔn lɛ wu. (Matie 26:6, 7) Mɛ ɖevo e ɖò tɛn ɔ mɛ lɛ é dóhwɛ Mali ɖɔ é hɛn nǔ gú. Amɔ̌, Jezu jɛhun dó jǐ tɔn, bo ɖɔ: “Fí ɖebǔ e è na jla Wɛnɖagbe [Axɔ́suɖuto Mawu tɔn tɔn] elɔ gbɔn ɖò gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ ɔ, è na nɔ ɖɔ nǔ e nyɔnu elɔ wà dìn ɔ sín xó, bo na nɔ dó flín i na.”—Matie 24:14; 26:8-13.

Etɛ kpɔ́ndéwú Mali tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Mali tɛ́n kpɔ́n bo ɖó nǔɖiɖi e lidǒ é. É sɔ́ nǔ e kan Mawu sínsɛ́n lɛ é ɖó tɛn nukɔntɔn ɔ mɛ, é nyí nǔ kpaa lɛ ǎ. É wlí yɛ̌yi nú Jezu kpo mɛɖéesɔ́hwe kpo hwenu e mɔ̌ wiwa tlɛ byɔ ɖɔ é ni zán akwɛ gegě é.

Mali (nɔ Jezu tɔn)

Mɛ̌ ka nyí Mali? É nyí ɖyɔvǐ Jwifu ɖé bo ɖò alɔji, cobo jì Jezu e nyí vǐ Mawu tɔn é ɖò nǔjiwǔ linu.

Etɛ é ka wà? É wà jlǒ Mawu tɔn kpo mɛɖéesɔ́hwe kpo. Xɔ́ntɔn mɛ wɛ é ɖè xá Jozɛfu, hwenu e wɛnsagun ɖé tɔ́n dó jǐ tɔn bo ɖɔ n’i ɖɔ é na mɔ xò bo jì Mɛsiya e ɖó nukún wɛ è ɖè sín hwenu línlín ɖíe é. (Luki 1:26-33) É yí gbè nú azɔ̌ e è zɔ́n ɛ é kpo jlǒ kpo. Ee Mali jì Jezu gudo é ɔ, é kpo Jozɛfu kpo lɛ́ wá jì vǐ sunnu ɛnɛ, bɔ é hwe bǐ ɔ, ye lɛ́ jì vǐ nyɔnu we. Enɛ xlɛ́ ɖɔ Mali kún nɔ alɔji sɔyi ó. (Matie 13:55, 56) É ɖu wǔjɔmɛ bǔnɔ ɖé sín vivǐ có, é ka ba gbeɖé ɖɔ è ni kpa susu nú emi ɖò sinsɛnzɔ́ Jezu tɔn hwenu, alǒ hwenu e é nyí hagbɛ̌ agun Klisanwun nukɔntɔn lɛ tɔn é ǎ; è ka lɛ́ wà nǔ xá ɛ ɖò ali bǔnɔ ɖé nu gbeɖé ɖò hwe enɛ lɛ nu ǎ.

Etɛ kpɔ́ndéwú Mali tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Mali nyí nyɔnu gbejinɔtɔ́ e sɔ́ jlǒ dó yí gbè nú azɔ̌ syɛnsyɛn ɖé é. É tuùn Mawuxówema ɔ ganji. É cí ɖɔ Mali ɖè xó sín Mawuxówema ɔ mɛ azɔn 20 mɔ̌ ɖò xó e é ɖɔ ɖò Luki 1:46-55 mɛ é mɛ ɖɔhun.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Mali wu hǔn, kpɔ́n xóta “Une vie exemplaire riche d’enseignements.”

Mata

Mɛ̌ ka nyí Mata? É nyí nɔví nyɔnu Lazáa kpo Mali kpo tɔn; ye mɛ atɔn lɛ bǐ nɔ nɔ Jeluzalɛmu kpá ɖò gletoxo e nɔ nyí Betaníi é mɛ.

Etɛ é ka wà? Mata nyí xɔ́ntɔn vívɛ́ Jezu e “yí wǎn nú [é] kpodo nɔví tɔn nyɔnu ɔ kpo, kpodo Lazáa kpan” é tɔn. (Jaan 11:5) Mata nɔ yí mɛ tawun. Jezu wá ba xwédo yetɔn kpɔ́n gbè ɖokpo; Mali jinjɔn ayǐ bo ɖò tó ɖó Jezu wɛ, bɔ Mata ka ɖò xwégbezɔ́ lɛ wu kpé nukún dó wɛ. Mata ɖɔ nú Jezu ɖɔ Mali kún ɖò alɔ dó emi wɛ ó. Jezu jla linlin Mata tɔn ɖó kpo xomɛnyínyɔ́ kpo.—Luki 10:38-42.

Hwenu e Lazáa ɖò azɔn jɛ wɛ é ɔ, Mata kpo nɔví nyɔnu tɔn kpo sɛ́ wɛn dó Jezu, ɖó ye kúdeji ɖɔ é sixu gbɔ azɔn nú nɔví yetɔn. (Jaan 11:3, 21) Amɔ̌, Lazáa wá kú. Xó e Mata ɖɔ xá Jezu é xlɛ́ ɖɔ é ɖeji dó akpá Biblu tɔn e kúnkplá fínfɔ́n sín kú é, kpo nǔwukpíkpé e Jezu ɖó bo na fɔ́n nɔví tɔn wá gbɛ̀ é kpo wu.—Jaan 11:20-27.

Etɛ kpɔ́ndéwú Mata tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Mata nɔ jɛ tagba tawun bo nɔ yí mɛ. É nɔ sɔ́ jlǒ dó yí gbè nú wěɖexámɛ. É nɔ hwlá lee nǔ cí n’i é kpo nǔɖiɖi tɔn kpo ǎ.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Mata wu hǔn, kpɔ́n xóta “Un Ði Nǔ.”

Miliamu

Mɛ̌ ka nyí Miliamu? É nyí nɔví nyɔnu Mɔyizi kpo Aalɔ́ɔn kpo tɔn. É wɛ nyí nyɔnu gbeyiɖɔ nukɔntɔn e xó Biblu ɖɔ é.

Etɛ é ka wà? Ði gbeyiɖɔ ɖé ɔ, azɔ̌ tɔn wɛ nyí ɖɔ é ni dó wɛn Mawu tɔn nú mɛ ɖevo lɛ. É ɖu vivǐ tɛn nukúnɖeji ɖé tɔn ɖò Izlayɛli, bo ɖ’alɔ ɖò han ɖuɖeji tɔn e sunnu lɛ jì, hwenu e Mawu sú kún dó nú ahwankpá Ejipunu lɛ tɔn ɖò Xù Vɔvɔ ɔ mɛ gudo é mɛ.—Tíntɔ́n 15:1, 20, 21.

Hweɖenu ɖò enɛ gudo ɔ, Miliamu kpo Aalɔ́ɔn kpo mɔ xó ɖɔ dó Mɔyizi wu. É ɖò wɛn ɖɔ goyiyi kpo wuhwinhwan kpo wɛ sísɛ́ ye bɔ ye wà mɔ̌. Mawu “sè xó” e Miliamu kpo Aalɔ́ɔn kpo ɖɔ é bo gbɛ́ nǔ nú ye syɛnsyɛn. (Kɛ́nsísɔ́ 12:1-9) Enɛ gudo ɔ, Mawu dó guduzɔn Miliamu, ɖó é cí ɖɔ é wɛ bɛ́ xómɔɖɔdómɛwu ɔ ɖɔhun. Hwenu e Mɔyizi savo nú Mawu dó ta tɔn mɛ é ɔ, Mawu gbɔ azɔn n’i. Ee é nɔ zɔ nú togun ɔ nú azǎn tɛnwe gudo é ɔ, è yí gbè bɔ é lɛkɔ wá fí e Izlayɛli-ví lɛ ɖó gɔnu ɖó é.—Kɛ́nsísɔ́ 12:10-15.

Biblu xlɛ́ ɖɔ Miliamu yí gbè nú nǔgbɛnúmɛ ɔ. Xwè mɔkpan gudo ɔ, Mawu dó gesí wǔjɔmɛ bǔnɔ e Miliamu ɖó é, hwenu e é flín xó elɔ Izlayɛli-ví lɛ é: “Un sɛ́ Mɔyizi, Aalɔ́ɔn kpo Miliamu kpo dó mi.”—Micée 6:4.

Etɛ kpɔ́ndéwú Miliamu tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Tan Miliamu tɔn xlɛ́ ɖɔ Mawu nɔ ɖó ayi nǔ e mɛsɛntɔ́ tɔn lɛ nɔ ɖɔ nú yeɖée, alǒ dó yeɖée wu é wu. Mǐ lɛ́ kplɔ́n ɖɔ bo na dó nyɔ́ ɖò Mawu nukúnmɛ ɔ, mǐ ɖó na nyi alɔ nú goyiyi kpo wuhwinhwan kpo; walɔ ɖé lɛ wɛ bo sixu zɔ́n bɔ mǐ na ɖɔ xó e na hɛn nyikɔ ɖagbe e mɛ ɖevo lɛ ɖó é gblé é.

Sala

Mɛ̌ ka nyí Sala? Asì Ablaxamu tɔn wɛ, bo nyí nɔ Izaki tɔn.

Etɛ é ka wà? Sala sɛ̀ tɛn sín dɔkun toxo Wúu tɔn e mɛ é nɔ zán vivo gbɛ̀ ɖè é, ɖó é ɖi nǔ nú akpá e Mawu dó nú asú tɔn Ablaxamu lɛ é wu. Mawu ɖɔ nú Ablaxamu ɖɔ é ni gosin Wúu bo yì ayikúngban Kanáa tɔn jí. Mawu d’akpá ɖɔ emi na dó n’i, bo na bló bɔ é na huzu akɔta ɖaxó. (Bǐbɛ̌mɛ 12:1-5) Sala sixu ko ɖó xwè 60 hwe ɔ nu. Sín hwenɛnu ɔ, Sala kpo asú tɔn kpo nɔ nɔ goxɔ mɛ sín fí ɖé jɛ fí ɖé.

Gbɛzán enɛ sɔ́ Sala sín gbɛ̀ ɖ’axɔ́ nu có, é ka nɔ gudo nú Ablaxamu hwenu e é nɔ ɖò alixlɛ́mɛ Mawu tɔn xwedó wɛ é. (Bǐbɛ̌mɛ 12:10, 15) Nú xwè mɔkpan ɔ, Sala nɔ vǐ ma jì, é sín enɛ wu bɔ wǔ nɔ kú i tawun. Amɔ̌, Mawu ko d’akpá ɖɔ emi na dó nú kúnkan Ablaxamu tɔn. (Bǐbɛ̌mɛ 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) Mawu wá d’akpá ɖɔ Sala na jì vǐ nú Ablaxamu. Hwenu e é ko kpò vǐ é wɛ é wá jì vǐ ɔ. É ko ɖó xwè 90, bɔ asú tɔn ɖó xwè 100. (Bǐbɛ̌mɛ 17:17; 21:2-5) Ye sun nyǐ vǐ ɔ ɖɔ Izaki.

Etɛ kpɔ́ndéwú Sala tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Kpɔ́ndéwú Sala tɔn kplɔ́n mǐ ɖɔ mǐ sixu ɖeji hwebǐnu ɖɔ Mawu na ɖè akpá tɔn lɛ, kaka jɛ ee tlɛ cí ɖɔ é ma na jɛnu gbeɖé ǎ lɛ é jí. (Eblée lɛ 11:11) Kpɔ́ndéwú tɔn xlɛ́ nǔ e wu é ɖò taji ɖɔ asì ɖé ni ɖè sísí xlɛ́ ɖò alɔwliwli mɛ é.—1 Piyɛ́ɛ 3:5, 6.

▸ Nú a na mɔ tinmɛ ɖevo lɛ dó Sala wu hǔn, kpɔ́n xóta “Un Tuùn Ðɔ A Nyɔ́ Ðɛkpɛ” kpo “Mawu Ylɔ́ Ɛ Ðɔ ‘Axɔví’” kpo.

Yaɛli

Mɛ̌ ka nyí Yaɛli? É nyí asì Hebɛ́ɛ ee ma nyí Izlayɛli-ví ǎ é tɔn. Yaɛli nɔ gudo nú togun Mawu tɔn ma ɖi xɛsi.

Etɛ é ka wà? Yaɛli wà nǔ kpo akɔ́nkpinkpan kpo hwenu e Sisela e nyí ahwankpá Kanáanu lɛ tɔn sín gǎn é wá goxɔ tɔn mɛ é. Sisela ɖu ɖò ahwan e é fun xá Izlayɛli-ví lɛ é jí ǎ, bɔ dìn ɔ, é ɖò fí e é na hɔn hwlá cí bo nɔ bibɛtɛn é ba wɛ. Yaɛli ɖɔ n’i ɖɔ é ni wá cí goxɔ emitɔn mɛ. Hwenu e Sisela ɖò amlɔ dɔ́ wɛ é ɔ, Yaɛli hu i.—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 4:17-21.

Nǔwiwa Yaɛli tɔn zɔ́n bɔ nǔɖɔɖ’ayǐ Debola tɔn elɔ jɛnu: “Nyɔnu ɖé wɛ Mawu Mavɔmavɔ na jó Sisela na.” (Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 4:9) Nǔ enɛ e Yaɛli wà é zɔ́n bɔ è kpa ɛ bo ɖɔ “nǔ ni nyɔ́ n’i ɖò nyɔnu lɛ bǐ mɛ.”—Hwɛɖɔtɔ́ lɛ 5:24.

Etɛ kpɔ́ndéwú Yaɛli tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ? Yaɛli ɖè afɔ nukɔntɔn ɔ bo wà nǔ kpo akɔ́nkpinkpan kpo. Nǔ e jɛ gbɔn jǐ tɔn é xlɛ́ ɖɔ Mawu sixu bló bɔ nǔ ɖé lɛ na jɛ, bonu nǔɖɔɖ’ayǐ lɛ na dó jɛnu.