Na imatai ni masu era vulica e levu nikua na Masu ni Turaga, a vakavulici ratou kina nona imuri o Jisu. Na masu qori e tiko ena wase ni iVolatabu e kilai na Veiyalayalati Vou. E tekivutaki va qo: “Tamai keimami mai lomalagi, me vakarokorokotaki na yacamuni.” (Maciu 6:9) Ia e sega ni kune vakalevu ena vakadewa vakavalagi ni Veiyalayalati Vou na yaca ni Kalou, e kilai ena vosa vakavalagi na “Jehovah,” se “Yahweh.” E volai ena vakadewa qori na yacadra na kalou lasu, me vakataki Seusi, Eremesi, kei Atemisi. Cava ga era sega ni vola kina na yaca ni Kalou dina, o koya e vakavuna na iVolatabu?—Cakacaka 14:12; 19:35; 2 Timoci 3:16.

 Rau vakabauta o Lancelot Shadwell kei Frederick Parker na daunivakadewa ni iVolatabu vakavalagi, me vakalesui na yaca ni Kalou ena Veiyalayalati Vou. Cava me vakayagataki kina na vosa “vakalesui”? Ni rau kaya ni a volai taumada kina na yaca ni Kalou, ia sa qai bokoci. Cava rau kaya kina qori?

 Rau kila o Shadwell kei Parker ni laurai vakavica vata na udolu na yaca ni Kalou ena ivolavivigi makawa e kilai me Veiyalayalati Makawa, e volai vakalevu ena vosa vakaIperiu. Rau mani vaqaqa na vuna e bokoci kina na yaca ni Kalou ena ivolavivigi ni Veiyalayalati Vou. a E dau lavetaki ena Veiyalayalati Vou na vosa mai na Veiyalayalati Makawa, kena ivakaraitaki “na agilosi i Jiova.” Ia e raica o Shadwell ni o ira na lavetaka na iVolatabu vaKirisi era sosomitaka na yaca ni Kalou ena Kyʹri·os, e kena ibalebale “Turaga.”—2 Tui 1:3, 15; Cakacaka 12:23.

 Ni bera ni rau tabaka o Shadwell kei Parker na nodrau vakadewa vakavalagi ni iVolatabu, era sa vakalesuya na yaca ni Kalou ena so ga na vanua na daunivakadewa vakavalagi ni Veiyalayalati Vou. b Ni bera nona tabaka o Parker ena 1863 na ivola A Literal Translation of the New Testament, e sega ni dua na daunivakadewa vakavalagi e vakalesuya na yaca ni Kalou ena levu na vanua ena Veiyalayalati Vou. O cei mada o Lancelot Shadwell kei Frederick Parker?

 E loya o Lancelot Shadwell (1808-1861), qai lewena na Lotu Jaji. Na tamana o Sir Lancelot Shadwell, e vakaitutu e Igiladi. E vakabauta o Lancelot na Letoluvakalou, ia e doka na yaca ni Kalou qai vakamacalataka “na yaca lagilagi i JIOVA.” Ni vakadewataka Na Kosipeli i Maciu kei na Marika, e vakayagataka vaka28 na yaca “Jehovah” ena tikinivolatabu, qai vaka465 ena ivakamacala.

 Sa rairai kila tiko Shadwell na yaca ni Kalou ena Veiyalayalati Makawa ni ivolavivigi taumada vakaIperiu. E kaya nira “sega ni dina ena nodra vakadewa” o ira na sosomitaka na yaca ni Kalou ena vosa Kyʹri·os ena vakadewa vaKirisi ni Veiyalayalati Makawa.

 Na imatai ni gauna e vakayagataka kina o Shadwell na yaca “Jiova,” ya nona vakadewataka na Maciu 1:20. E vakamacalataka ena tikinivolatabu qori: “Na vosa [Kyʹri·os] ena tikinivolatabu qo kei na levu tale [ena] Veiyalayalati Vou, e kena ibalebale JIOVA. Qori na yaca dina ni Kalou. E bibi tale ga me vakalesui na yaca qori ena vakadewa vakavalagi.” E kaya tale ga: “Eda doka na Kalou nida cakava qori. E tukuna ni yacana o JIOVA, e dodonu gona meda vakayagataka na yacana nida veivosakitaki koya.” E tomana: “E sega ni vakayagataki vakalevu na yaca JIOVA ena vakadewa ni iVolatabu na King James Version . . . sa vakayagataki ga kina, Na Turaga.” E kaya o Shadwell: “E sega ni veiganiti . . . na icavuti, Na Turaga” me sosomitaka na yaca ni Kalou. Ni o koya mada ga e dau kacivi ena icavuti qori ena vanua e cavutu mai kina.

 Ena 1895, e tabaka o Shadwell na nona vakadewa ni ivola i Maciu. Ena 1861, e tabaka na vakadewa ni ivola i Maciu kei na Marika. Sa sega ni qai tomani na nona cakacaka ni sa takali ena ika11 ni Janueri 1861, ni yabaki 52. Ia e yaga vakalevu na nona sasaga.

 O Frederick Parker (1804-1888), e dua na turaga vutuniyau e Lodoni. E qai mai kila o koya na vakadewa nei Shadwell ena vola i Maciu. Ni se qai yabaki 20 o Parker, sa tekivu vakadewataka na Veiyalayalati Vou. E sega ni vakabauta na ivakavuvuli ni Letoluvakalou. E vola: “[Mera] tu vakarau ni ciqoma na ka dina . . . na lotu vaKarisito . . . ra qai sokaloutaki Jiova duadua ga.” E kaya tale ga o Parker na sosomitaki ni vosa Kyʹri·os ena Kalou kei Jisu ena ivolavivigi ni Veiyalayalati Vou, e vakadredretaka meda kila na kedrau duidui. Dua na ka nona qoroya na vakadewa nei Shadwell ni vakadewataka na Kyʹri·os me “Jiova.”

 E rawa vakacava vei Parker me kila qori? E vulica na vosa vaKirisi qai vola e levu na ivola kei na tikidua ena vosa vaKirisi. E lewena tale ga na koronivuli na Anglo-Biblical Institute, e dau vakabibitaki kina na vakekeli ena ivolavivigi ni iVolatabu me rawa ni vakadewataki donu na iVolatabu ena vosa vakavalagi. Ena 1842, e tabaka o Parker e levu na tikina kei na itabataba ni nona imatai ni vakadewa ni Veiyalayalati Vou. c

 Vica vata na yabaki nona vola tiko o Parker na taro me vaka na, “Gauna cava e mai vakaibalebaletaki kina na Kyʹri·os vua na Turaga o Jisu, kei na gauna cava tale ga e mai vakaibalebaletaki kina vua na Kalou?” “Cava e vakayagataki kina na Kyʹri·os me yaca qai sega ni icavuti?”

 Ni raica o Parker na vakadewa ni Maciu nei Shadwell ena 1859, kei na ivakamacala ni Kyʹri·os, e vakadeitaka ni “dodonu me vakadewataki na Kyʹri·os me Jiova ena so na ikotokoto.” E mani vakavoutaka nona vakadewa ni Veiyalayalati Vou me biu kina “Jiova,” ena ikotokoto se ituvatuva ni vosa vaKirisi. Ni qai tabaki na ivola A Literal Translation of the New Testament, Volume 1 ena itabataba ni 1863, sa volai kina vaka187 na yaca ni Kalou ena lewenivola. E kena irairai, qo na imatai ni vakadewa ena vosa vakavalagi e vakayagataka na yaca ni Kalou ena ivakadewa taucoko ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito. d

 A tabaka tale ga o Parker ena 1864 na ivola A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. Na vuna e biu vata kina na rua na ivola qori me rawa ni kilai na vanua kei na sala erau duidui kina. e

 E vakaraitaka o Parker na bibi ni kena vakalesui na yaca ni Kalou ena vica na tikinivolatabu. Dua ya na Roma 10:13, e tukuni kina: “O ira na masuta na yaca ni Turaga era na vakabulai.” E taroga o Parker: “Ena vakadewa qo, bau [dua] e vaqaqa ni vakaibalebaletaki tiko i ke o Jiova, sega ni Luvena o Jisu Karisito na noda Turaga”?

 E vakayagataka o Parker e dua na ilavo levu me rawa ni tabaka qai tukuna raraba na nona tikidua, kei na so tale na ulutaga e vola. Ena dua mada ga na yabaki e vakayagataka e sivia ni 100,000 na paudi, e tautauvata ni $132,000 na ilavo ni Merika. E solia wale tale ga e levu nona ivola vei ira nona itokani kei na iliuliu ni lotu mera wilika.

 Eso na dauvakadidike era vakalewa na ka e vola o Parker, kei na nona vakadewa ni Veiyalayalati Vou e sega ni tabaki sara vakalevu. Nodra cakava qori era sega ni raica kina vakabibi nodrau sasaga kei Shadwell kei na so tale, ena kena vakalesui na yaca ni Kalou ena Veiyalayalati Vou ni vosa vakavalagi.

 Sarava tale ga na vidio e tini na miniti: Sarasara ena Vale ni iYaya Maroroi ena iTikotiko Liu: “The Bible and the Divine Name.”