E tu ga e vale o luvemu qai sega ni dua na ka e cakava. E kaya, “Au vucesa sara ga!” Ke o nanuma me sara tivi se qito video game, qo eso na ka me nanumi tiko.

•   Rawa ni kuri ni leqa na ka ni veivakamarautaki e digia. E kaya e dua na tama o Robert: “Eso na gone e vinaka cake vei ira mera sara tivi se qito video game. E vakavucesa vei ira mera cakava nodra itavi e veisiga.”

   E duavata ena tikina qori na watina o Barbara. E kaya: “E vinakati na igu kei na vakasama mera cakava kina nodra itavi e veisiga. Ia qori ena vakavucesa vei ira na gone era vakayagataka vakalevu nodra gauna ena sara tivi kei na qito video game.”

•   Rawa ni veivakayalolailaitaki na sala ni veikilai ena internet. Ena rawa ni vakavucesa vua e dua nona dau sarava na itaba se nodra vidio nona itokani. E kaya e dua na goneyalewa o Beth, “Ena rawarawa me nanuma, ‘Au sa tu ga e vale, ia eso tale era marautaka tu nodra bula.”

   Kuria oya, o na galili qai vucesa ke o vakayagataka e levu na gauna ena sala ni veikilai ena internet. E kaya dua na cauravou o Chris, “O na rairai vakaogai iko tu kina, ia o liaca ni sega ni dua na kena yaga.”

•   Qo e gauna vinaka mera vakasama kina. E kaya e dua na tina o Katherine ke ra vucesa na gone, qori e gauna vinaka mera vakayagataka kina nodra vakasama. Kena ivakaraitaki, e kaya: “Dua na kateni e rawa ni raitayaloyalotaka kina o luvemu ni vodo tu ena dua na motoka, waqa se vuka tu e macawa. Rawa tale ga ni nanuma ni tu ena vale laca ke ubia na itutuvi ena dua na idabedabe.”

   Sa rauta me kaya o Sherry Turkle e dua na vuniwai ni vakasama, ke vakavucesa nodra bula na gone, qori e gauna vinaka mera vakayagataka nodra vakasama ena so tale na ka. a Me donu tiko ga nomu rai ke vakavucesa nona bula o luvemu. E kaya na ivola Disconnected: “Ena kaukaua nomu masela ni o lave ka bibi. E va tale ga qori nomu vakasama ni o vakayagataka mo cakava kina eso tale na ka.”

 Nanuma tiko: Kua ni nanuma ni vakavucesa nona bula o luvemu. Qori e gauna vinaka me cakava kina eso tale na ka.

•   Ke rawa, laivi ira mera qito i tuba. E kaya o Barbara, sa cavuti oti mai: “Nodra vakacilavi siga qai ceguva na cagi bulabula ena kauta tani nodra vucesa. Era na vakayagataka tale ga vakalevu nodra vakasama ena qito!”

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “E vagauna na ka kece ga, . . . na gauna ni dredre [kei] na gauna ni veiladeyaki.”—Dauvunau 3:1, 4, ivakamacala e ra.

   Me nanumi: Au na vakalaivi ratou vakacava na gone me ratou qito wasoma e tautuba? Ke sega ni rawa qori, cava eso na ka yaga ratou rawa ni cakava e lomanivale?

•   Vakavulici ira mera dauveikauaitaki. E kaya e dua na tina o Lillian: “Rawa nira kotiva nona lomanibai e dua na tacida itabaqase, rekireki se vakasaqa. Era na marau nira vukei ira eso tale.”

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na tamata lomasavu ena rawaka, o koya e veivakacegui ena vakacegui tale ga.”—Vosa Vakaibalebale 11:25.

   Me nanumi tiko: O na vukei ira vakacava na luvemu mera marautaka nodra vukei ira eso tale?

•   Mo ivakaraitaki. Ena vakamua vakalevu nodra bula na luvemu nomu talanoataka na ka o cakava e veisiga. E kaya e dua na tina o Sarah: “Ke vakavucesa na ka eda tukuna, era na vucesa tale ga na luveda. Ia nida marautaka na ka eda cakava e veisiga, era na marau tale ga.”

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “O koya e marau na lomana ena kana magiti tiko ga.”—Vosa Vakaibalebale 15:15.

   Me nanumi tiko: E vakacava nodra rai na luvequ niu talanoataka na ka au cakava e veisiga? Cava era vulica ke vakavucesa noqu bula e veisiga?

 Vakatutu: Vukei luvemu me vakavola eso na ka e rawa ni cakava. E kaya e dua na tina o Allison, “Keitou dau vola vakavuvale eso na vakatutu qai biuta ena dua na kato.