آیا شواهد و مدارک باستان‌شناسی گزارش‌های کتاب مقدّس را تأیید می‌کند؟‏ در سال ۲۰۱۴ در یکی از مقالات مجلّهٔ «مروری بر باستان‌شناسی کتاب مقدّس»‏ * این پرسش مطرح شد:‏ «چند نفر از اشخاصی که نام آنان در بخش عبری کتاب مقدّس ذکر شده است،‏ از نظر باستان‌شناسی تأیید شده‌اند؟‏» پاسخ چنین بود:‏ «حداقل ۵۰ نفر!‏» اما نام یکی از افرادی که در این مقاله قید نشده بود،‏ تَتِنایی بود.‏ او چه کسی بود؟‏ در اینجا به اختصار به نقش او در گزارش کتاب مقدّس می‌پردازیم.‏

زمانی اورشلیم بخشی از امپراتوری وسیع پارس بود.‏ این شهر در غرب رود فرات قرار داشت که پارسیان آن را ماوراءالنهر می‌نامیدند.‏ پس از تسخیر بابِل،‏ پارسیان اسیران یهودی را آزاد کردند و به آنان اجازهٔ بازسازی معبد یَهُوَه خدا را در اورشلیم دادند.‏ (‏عِزرا ۱:‏۱-‏۴‏)‏ اما دشمنان یهودیان با این بازسازی مخالفت کردند و آن را بهانه‌ای قرار دادند تا یهودیان را به شورش بر ضدّ دولت پارس متهم کنند.‏ (‏عِزرا ۴:‏۴-‏۱۶‏)‏ طی حکمرانی داریوش اول (‏۵۲۲ تا ۴۸۶ ق.‏م.‏)‏ تَتِنایی یکی از صاحب‌منصبان پارس به بررسی این ادعا پرداخت.‏ کتاب مقدّس او را با عنوان «فرماندار ماوراءالنهر» معرفی می‌کند.‏—‏عِزرا ۵:‏۳-‏۷‏.‏

در تعدادی از لوح‌های میخی که جزو مجموعه‌ای لوح در مورد خانوادهٔ تَتِنایی بوده است،‏ نام تَتِنایی ذکر شده است.‏ یکی از این لوح‌ها پیمانی است که مربوط به بیستمین سال حکمرانی داریوش اول،‏ در ۵۰۲ قبل از میلاد است.‏ در این لوح به شخصی اشاره شده است که شاهد این پیمان بوده و او خدمتگزار «تَتَنوی،‏ فرماندار ماوراءالنهر» معرفی شده است.‏ فرماندار ماوراءالنهر همان تَتِنایی است که در کتاب عِزرا در کتاب مقدّس از او نام برده شده است.‏

تَتِنایی چه کسی بود؟‏ سال ۵۳۵ قبل از میلاد،‏ کورش کبیر قلمرو خود را به ایالت‌هایی تقسیم کرد.‏ نام یکی از این ایالت‌ها «بابِل و ماوراءالنهر» بود.‏ این ایالت بعدها به دو قسمت تقسیم شد که یکی از آن‌ها «ماوراءالنهر» نامیده شد.‏ ایالت «ماوراءالنهر» شامل کُوئلهٔ سوریه،‏ فینیقیه،‏ سامره و یهودا بود و به احتمال قوی از دمشق حکمرانی می‌شد.‏ از سال ۵۲۰ تا ۵۰۲ قبل از میلاد،‏ تَتِنایی فرماندار این منطقه بود.‏

تَتِنایی بعد از سفر به اورشلیم به منظور بررسی اتهام در مورد شورش یهودیان،‏ گزارشی به داریوش پادشاه نوشت.‏ در این گزارش ذکر شده بود که یهودیان مدعی هستند،‏ کورش کبیر اجازهٔ بازسازی معبد یَهُوَه را به آنان داده است.‏ با بررسی بایگانی سلطنتی،‏ درستی این ادعا ثابت شد.‏ (‏عِزرا ۵:‏۶،‏ ۷،‏ ۱۱-‏۱۳؛‏ ۶:‏۱-‏۳‏)‏ به این ترتیب به تَتِنایی فرمان داده شد که مانع کار یهودیان نشود.‏ او نیز از این فرمان اطاعت کرد.‏—‏عِزرا ۶:‏۶،‏ ۷،‏ ۱۳‏.‏

البته «تَتِنایی فرماندار ماوراءالنهر» نقش مهمی در تاریخ نداشته است.‏ با این حال،‏ این امر حائز اهمیت است که نام او در کتاب مقدّس ذکر شده و عنوانی کاملاً بجا و صحیح به او نسبت داده شده است.‏ این مدرک دیگری است که باستان‌شناسی دقت و صحّت گزارش‌های کتاب مقدّس را به اثبات می‌رساند.‏