Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Kûyak Ẹbian̄a Fi

Kûyak Ẹbian̄a Fi

 Mfịn, imesikop nsio nsio n̄kpọ, esịnede enye oro aban̄ade se ikpanamde man nnyịn idisọp idọn̄ọ. Edi ọfọn inen̄ede ikpeme mme n̄kpọ ifan̄ emi:

 Ke uwụtn̄kpọ, ke ini idiọk udọn̄ọ COVID-19, ewetn̄wet United Nation ama ọdọhọ ke mme owo ẹtịn̄ enyọn̄ ye isọn̄ ẹban̄a udọn̄ọ COVID-19, ntre yak mme owo ẹnen̄ede ẹkpeme man owo idibian̄a mmọ. Enye ọkọdọhọ ke ‘mme owo ẹtịn̄ nsio nsio n̄kpọ ẹban̄a se ẹkpenamde man mme owo idimen idiọk udọn̄ọ emi ẹnyụn̄ ẹtịn̄ se ẹkpenamde man udọn̄ọ emi ọsọp okụre, ndien ediwak se mmọ ẹtịn̄de ẹdi nsu.’ “Nsu ọyọyọhọ radio ye TV. Ediwak owo ke ẹnyụn̄ ẹtụn mme owo usụn̄ ke Intanet. Emi anam asari ye usua enen̄ede okpon ke ererimbot.”

 Imọdiọn̄ọ ke abian̄a itọn̄ọke mfịn. Edi, Bible ama etetịn̄ ke eyo nnyịn emi ke “mme idiọkowo ye mbon abian̄a ẹyedọdiọn̄ ẹdiọk ẹka iso, ẹbian̄a owo, owo onyụn̄ abian̄a mmọ.” (2 Timothy 3:1, 13) Ndien Intanet enen̄ede anam emem mme owo utom ndikop nnyụn̄ nsuan mme nsunsu mbụk. Imosụk ise mme etop oro nnyịn isibọde ke fon m̀mê kọmputa ẹsiwakde ndidi nsu.

 Nso ke ikpanam man owo idibian̄a nnyịn? Se ndusụk item Bible oro ẹkemede ndin̄wam nnyịn mi.

  •   Kûnịm kpukpru se okụtde m̀mê okopde

     Se Bible ọdọhọde: “Ọkọi ọbuọt idem ke kpukpru ikọ, edi owo mbufiọk ekere ikpatisan̄ esie.”​—Mme N̄ke 14:15.

     Edieke nnyịn mîkpemeke, ẹkeme ndisọsop mbian̄a nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mme n̄kpọ oro ẹsisọpde ẹsuan ẹnọ mme owo ke Intanet utọ nte n̄kpri vidio ye mme ndise oro ẹwetde n̄kpọ ẹdian. Ẹsidọn̄ mme n̄kpọ emi man ẹnam mme owo ẹsak. Edi ekeme ndida fon m̀mê kọmputa ẹkpụhọde vidio m̀mê ndise owo ẹda ẹnam n̄kpọ en̄wen. Ẹsinyụn̄ ẹda fon m̀mê kọmputa ẹnam owo etịn̄ n̄kpọ emi akananam enye mîtịn̄ke mîdịghe anam n̄kpọ emi akanam enye mînamke.

     ‘Ata ediwak ndise m̀mê vidio emi mme anam ndụn̄ọde ẹsikụtde ke Intanet ẹsidi enye emi ẹma ẹkekpụhọde ẹda ẹnam n̄kpọ en̄wen man ẹbian̄a mme owo.’​—Axios Media.

     Bụp idemfo ete: ‘Ndi news emi enen mîdịghe ẹkpụhọde n̄kpọ?’

  •   Diọn̄ọ ebiet news oro otode ye se ẹtịn̄de ẹban̄a

     Se Bible ọdọhọde: “Ẹdụn̄ọde kpukpru n̄kpọ ẹfiọk.”​—1 Thessalonica 5:21.

     Mbemiso ọnọde news ekededi ẹsọk owo, nen̄ede dụn̄ọde se m̀mê se okopde oro edi akpanikọ, ekpededi ẹsitịn̄ news oro ediwak ini ke TV m̀mê radio. Didie ke ikeme ndinam emi?

     Diọn̄ọ n̄kpọ ban̄a mbon sitịn̄. Mbon ẹsitịn̄de news ekeme ndisiak mmọn̄ ke se iketịbede man asan̄a ekekem ye mbubehe mmọ m̀mê n̄kpọ aban̄ade mbre ukara mmọ. Se m̀mê news mmọ asan̄a ukem ye news mbon en̄wen. Ndusụk ini, mme ufan nnyịn ẹsinọ nnyịn news ke email mme ke Intanet, edi mmọ idiọn̄ọke ke idịghe akpanikọ. Ke ntre, ifọnke ada ke kpukpru news edi akpanikọ, ibọhọke afo odụn̄ọde ese.

     Nen̄ede diọn̄ọ m̀mê se mmọ ẹtịn̄de etịbe ndondo emi m̀mê onyụn̄ enen. Se usenọfiọn̄, nyụn̄ se mme n̄kpọ emi ẹdiwụtde ke se mmọ ẹtịn̄de enen. Nen̄ede kpeme man edieke akamba n̄kpọ eketịbede, edi mmọ ẹnam nte inyeneke se iketịbede mîdịghe ẹnam nte se iketịbede enen̄ede okpon.

     ‘Idahaemi, ndidụn̄ọde nse m̀mê se iketịbede edi akpanikọ enen̄ede edi ata akpan n̄kpọ; etie nte owo ndiyet ubọk mbemiso adiade udia.’​—Sridhar Dharmapuri, Akwa Owo ke Itieutom Food Safety and Nutrition for the U.N.

     Bụp idemfo ete: ‘Ndi owo se iwet news emen ekikere idemesie anam etie nte se iketịbede mîdịghe ndi enye akam ada ọnọ n̄kan̄ kiet?’

  •   Diọn̄ọ nnennen se iketịbede, kpọn̄ se amade

     Se Bible ọdọhọde: “Owo eke ọbuọtde idem ke esịt esie edi ndisịme.”​—Mme N̄ke 28:26.

     Imesima ndinịm m̀mê ndikop mbụk emi etịn̄de se imade. Ndien mme owo ẹsiwọn̄ọde mme news ye mme n̄kpọ eken oro ẹdọn̄de ke Intanet man ekem ye se mme owo ẹyomde ndikop mîdịghe man ekem ye se mme owo ẹsimade ndiyom ke Intanet. Edi, se nnyịn isikopde isidịghe se nnyịn ikpamade ndikop.

     ‘Mme owo ẹsima ndiwọn̄ọde se owo etịn̄de nsịn ke usụn̄ en̄wen, edi mme n̄kpọ oro nnyịn isiyomde, m̀mê mme n̄kpọ oro isidoride enyịn ndikụt ẹtịbede esinam inịm ndusụk n̄kpọ, akpan akpan edieke se ẹtịn̄de oro akade nditie nte se nnyịn ikoyomde.’​—Peter Ditto, social psychologist.

     Bụp idemfo ete: ‘Ndi nnịm ikọ emi sia edide se n̄koyomde ndikop ke ẹtịn̄ oro?’

  •   Tre ndisuan nsunsu mbụk

     Se Bible ọdọhọde: “Kûsuan nsunsu etop.”​—Exodus 23:1.

     Ti ke se afo etịn̄de ọnọ mme owo ekeme ndinam mmọ ẹkpụhọde se ẹkerede onyụn̄ anam mmọ ẹnam se mîkpanamke. Ekpededi udiọn̄ọke ke se etịn̄de ọnọ owo idịghe akpanikọ, oro osụk ekeme ndida mfịna ndi.

     “Akpa n̄kpọ ekemede ndinam edi ndibet kan̄a mbụp idemfo, ʻNdi mmenen̄ede nnịm se nyomde ndinọ owo emi?’ Edieke kpukpru owo ẹnamde emi, abian̄a idinen̄ekede ikpon ke Intanet.”​— Peter Adams, a senior vice president of the News Literacy Project.

     Bụp idemfo ete: ‘Ndi nnọ owo etop emi sia nnịmde ke edi akpanikọ?’