АРХЕОЛОГЛАР 1970-ҹи илдә Исраилдә, Өлү дәнизин гәрб саһилләри јахынлығында, Ејн-Ҝеди әразисиндә көмүрләшмиш тумар тапмышдылар. Онлар тумары бир синагогда газынты апараркән ашкар етмишдиләр. Бу синагог ерамызын тәхминән 6-ҹы әсриндә кәнд дағыдылан заман јандырылмышды. Тумар охунуласы вәзијјәтдә дејилди, һәтта ону зәдәләмәдән ачмаг гејри-мүмкүн иди. Лакин 3Д-сканер васитәсилә тумары «ачмаг», һәмчинин јени рәгәмсал програмлар сајәсиндә ону охумаг мүмкүн олду.

Скан нәји ашкар еләди? Мәлум олду ки, бу, Мүгәддәс Китабын мәтниндән ибарәт олан бир тумардыр вә Лавилиләр китабынын әввәлиндән бәзи ајәләр јазылыб. Ајәләрдә ибрани дилиндә Аллаһын ады — тетраграмматон гејд олунуб. Тапынтынын ерамызын 50-ҹи илләриндән 400-ҹү илләринә гәдәрки дөврә аид олундуғу еһтимал олунур. Бу исә о демәкдир ки, тумар Төвратын Өлү дәниз әлјазмаларындан (Кумран) сонра ашкарланан ән гәдим әлјазмасыдыр. Ҝил Зоһар јазмышды: «Ејн-Ҝедидә тапылмыш Лавилиләр китабындан олан бу парчаны виртуал олараг ачыб охујана гәдәр Икинҹи мәбәд дөврүнүн сонуна аид олан 2000 јашлы Өлү дәниз әлјазмалары илә ерамызын 10-ҹу әсриндә јазылмыш орта әсрләрә аид олан Һәләб кодекси арасында 1000 иллик заман кәсији вар иди» («Jerusalem Post»). Мүтәхәссисләр виртуал ачылмыш тумарын мәтни барәдә дејир ки, бу тумар Төвратын мәтнинин «мин илләр боју дәгигликлә горундуғуна вә көчүрүҹүләрин өз сәһвләри илә мәтнә хәләл ҝәтирмәдијинә» сүбутдур.