Бир аз өзүнүз барәдә данышын.

Атам пинәчи олуб, анам исә фермада ишләјирди. Амма мәним ән бөјүк арзум алим олмаг иди. Ҝүлләр, чичәкләр, бөҹәкләр, гушлар өз ҝөзәллији илә мәни валеһ едирди. Дүшүнүрдүм ки, бүтүн бунларын һамысы фөвгәлбәшәр бир һикмәтин бәһрәсидир.

Демәли, Јарадана һәмишә инанмысыныз?

Хејр. Һәлә ушаг икән Аллаһын мөвҹудлуғуна шүбһә етмәјә башладым. Атам ҝөзләнилмәдән үрәк тутмасындан вәфат едәндә мәндә суал јаранды: «Нәјә ҝөрә бу ҝөзәлликләрин Јараданы әзаб-әзијјәтләрә вә өлүмә ҝөз јумур?»

Елми тәдгигатларыныз бу суалын ҹавабыны тапмагда сизә көмәк етдими?

Әввәл-әввәл јох. Мән молекулјар биолог оланда өлүмү — бәдәнимизә гурулуш верән нормал, програмлашдырылмыш һүҹејрә өлүмүнү арашдырмаға башладым. Бу, илтиһаб вә гангренә сәбәб олан идарәолунмаз һүҹејрә өлүмүндән тамамилә фәргләнир. Програмлашдырылмыш һүҹејрә өлүмү сағламлығымыз үчүн ваҹиб рол ојнаса да, алимләр сон бир нечә илә гәдәр бу просесә бир о гәдәр дә әһәмијјәт вермирдиләр.

Програмлашдырылмыш һүҹејрә өлүмүнүн зәрурилији нәдәдир?

Демәли, организмимиз трилјонларла микроскопик һүҹејрәләрдән ибарәтдир. Демәк олар ки, онларын һамысы өлмәли вә әвәз олунмалыдыр. Һәр нөв һүҹејрәнин јашама мүддәти мүхтәлифдир: бәзиләри бир нечә һәфтәдән бир, диҝәрләри исә бир нечә илдән бир тәзәләнир. Һүҹејрәләрин өлүмү илә јенисинин јаранмасы арасында олан һәссас балансы горујуб сахламаг үчүн програмлашдырылмыш һүҹејрә өлүмү механизми јүксәк сәвијјәдә идарә олунмалыдыр.

 Просес позулдугда һансы фәсадлар ола биләр?

Тәдгигатлар нәтиҹәсиндә мәлум олуб ки, һүҹејрәләр тәјин олунмуш вахтда өлмәјиб јашамаға давам едәрсә, бу, ревматоид артритә вә ја хәрчәнҝә сәбәб ола биләр. Јох әҝәр һүҹејрә ваHS.3хHS.3тындан тез өләрсә, бу, Паркинсон (титрәјән ифлиҹ) вә ја Алсһејмер хәстәлијинә ҝәтириб чыхара биләр. Мәним арашдырмаларым бу хәстәликләрин мүалиҹә үсулларыны тапмагла әлагәлидир.

Һүҹејрәләрин өлүм механизмини тәдгиг етмәк сиздә һансы тәәссүраты ојатды?

Ачығыны десәм, чаш-баш галдым. Бу һејрәтамиз просес бизим сағлам олмағымызы истәјән Шәхс тәрәфиндән маһирҹәсинә дүшүнүлүб. Буна ҝөрә дә «инсанHS.3лар нHS.3әјә ҝөрә әзијHS.3јәт чәкир вHS.3ә өлүр?» суалы һәлә дә бејнимдә долашырды. Мән бу суалын ҹавабыны тапа билмирдим.

Лакин сиз програмлашдырылмыш һүҹејрә өлүмүнүн кимсә тәрәфиндән дүшүнүлдүјүнә әмин идиниз.

Бәли. Бүтүн бу просесин мүрәккәблији инанылмаздыр, бунунла белә, онун инҹәлији инсан тәфәккүрүндән үстүн бир һикмәтдән хәбәр верир вә мән әминәм ки, бу, Аллаһын һикмәтидир. Бу просеси тәнзимләјән бир чох мүрәккәб механизмләри өјрәнмәк үчүн ҝүҹлү микроскоплардан истифадә едирәм. Мүәјјән механизмләр, әҝәр лазымдырса, өлүм програмыны бир нечә санијә ичиндә ишә сала биләр. Бу заман һүҹејрә өз-өзүнү мәһв едир. Бу просес о дәрәҹәдә мүкәммәл тәшкил олунуб ки, инсанда бөјүк еһтирам һасил едир.

Сизин Аллаһла вә әзабларла бағлы суалларыныз вар иди. Онлара неҹә ҹаваб тапдыныз?

1991-ҹи илдә Јеһованын Шаһиди олан ики ҝәнҹ гапымы дөјдү. Мән онлардан инсанын нәјә ҝөрә өлдүјүнү сорушдум. Онлар суалымын ҹавабыны Мүгәддәс Китабдан ҝөстәрдиләр: «Ҝүнаһ бир адам васитәсилә, өлүм дә ҝүнаһ васитәсилә дүнјаја [ҝирди]» (Ромалылара 5:12). Әҝәр илк инсан Аллаһа итаәтсизлик етмәсәјди, әбәди јашајаҹагды. Һәр шеји бир анда баша дүшдүм, чүнки бу, тәдгигатларым нәтиҹәсиндә өјрәндикләримлә үст-үстә дүшүрдү. Инди мәнә ајдындыр ки, инсанларын өлүмү Аллаһын нијјәтинә дахил олмајыб. Һүҹејрәләримизин, демәк олар ки, һамысы мүнтәзәм тәзәләндији үчүн әбәди јашамаг мүмкүндүр.

Мүгәддәс Китабын Аллаһын Кәламы олдуғуна сизи нә әмин етди?

Мән Мәзмур 139:16 * ајәсиндә Аллаһ һаггында дејилән сөзләри охудум, орада дејилир: «Ҝөзләрин рүшејмими ҝөрдү, һәлә һеч бири јох икән бәдәнимин бүтүн һиссәләри, онларын әмәлә ҝәләҹәји ҝүнләр Сәнин китабында јазыHS.3лHS.3мыHS.3шды». Бир биокимјачы кими, мән һүҹејрәләримиздә јазылмыш ҝенетик мәлуматы арашдырырам. Бәс мәзмурчу белә јазынын мөвҹуд олдуғуну һарадан билирди? Мүгәддәс Китабы арашдырдыгҹа, онун Аллаһдан илһам алдығына даир әминлијим даһа чох артырды.

Мүгәддәс Китаб тәлимләрини анламагда сизә нә көмәк етди?

Бир Јеһованын Шаһиди мәнә Мүгәддәс Китабы арашдырмағы тәклиф етди. Ахыр ки, Аллаһын әзаб-әзијјәтләрә нә үчүн јол вердијини өјрәндим. Һәмчинин өјрәндим ки, Аллаһ өлүмү әбәдилик јох етмәк нијјәтиндәдир (Јешаја 25:8). Әбәдијјән јашајыб һәјатдан һәзз ала биләк дејә организмимизин һејрәтамиз системләринин мүкәммәл шәкилдә ишләмәсини тәмин етмәк Јараданымызын әлиндә һеч нәдир.

Мүгәддәс Китабдан әлдә етдијиниз биликләрдән башгалары да фајдалансын дејә нә едирсиниз?

1995-ҹи илдә мән Јеһованын Шаһиди олдум, о вахтдан етибарән өјрәндикләрими башгалары илә бөлүшмәјә чалышырам. Мисал үчүн, һәмкарымын гардашы өзүнә гәсд едәндә гадынын дүнјасы алт-үст олмушду. Онун мәнсуб олдуғу килсәдә өјрәдирдиләр ки, интиһар едәнләри Аллаһ һеч вахт бағышламајаҹаг. Анҹаг мән она Мүгәддәс Китабдан Аллаһын өлүләри дирилдәҹәјинә даир вердији үмиди ҝөстәрдим (Јәһја 5:28, 29). Аллаһын бизим гајғымыза галдығыны биләндә о, хејли јүнҝүлләшди. Белә анларда һисс едирәм ки, Мүгәддәс Китаб һәгигәтләрини инсанларла бөлүшмәк мәнә алимликдән даһа чох фәрәһ ҝәтирир!