Amual ti dungu

Amual tati troquiñ dungu mu

¿Chumngelu fentreley Biblia?

¿Chumngelu fentreley Biblia?

Famülke mu, ¿chumngelu am (chemu) fentreley rulpadungungeelchi Biblia? Tüfa, ¿rüf kellukey kam katrütukey taiñ kimürpuafiel ti Biblia? Kimal iney ñi rulpadungufiel feychi Biblia ka chumngelu ñi femün, kelluaeiñmu küme dulliafiel.

Wünelu mu ngüneduamaiñ chumül ka iney wirintukuy tati Biblia.

TI BIBLIA ELLAKA MU

Ti Biblia wüdaley epu trokiñ mu. Ti wünen trokiñ niey 39 lifru, tüfa mu müley Chaw Ngünechen “ñi ley dungu” (Romanu 3:2). Chaw Dios kellufi ta kiñeke manelfal wentru ñi wirintukual tüfachi lifru, fey 1.100 tripantu püle alüñmayngün, tüfa koni 1513 tripantu mu petu ñi mülenon Jesus ka fentepuy 443 tripantu petu ñi mülenon Jesus. Epe kom wirintukuyngün ebrew kewün mu, feymu feypikefiyiñ Ebrew Wirintukun, tüfa “Antiguo Testamento” ka pingekey.

Ti epungechi trokiñ niey 27 lifru, tüfa mu ka müley “Ngünechen ñi küme dungu” (1 Tesalonisense 2:13). Chaw Dios kellufi ta kiñeke wentru inaniefilu ta Jesus ñi wirintukual tüfachi lifru, fey 60 tripantu peno alüñmayngün, tüfa koni 41 tripantu mu ka fentepuy 98 tripantu taiñ mülen antü mu. Epe kom wirintukuyngün griego kewün mu, feymu feypikefiyiñ Griego Wirintukun, tüfa “Nuevo Testamento” ka pingekey.

Tüfachi 66 lifru koneltuley Biblia mu, fey tüfa lle Chaw Ngünechen ñi feypikeel kom pu che ngealu. Welu ¿chumngelu am fentreley rulpadungungeelchi Biblia? Ngüneduamaiñ küla falin dungu.

  • Pu che ñi papeltual ti Biblia kidu ñi kewün mu.

  • Ñi doy küme elkünungetual ñi weda wirilen, ka adümngeal chumngechi ñi wirintukungeel ellaka mu.

  • Ñi rulpadungungeal ti Biblia chumngechi ñi dunguken ta che.

Ngüneduamaiñ chumngechi inangey feychi küla dungu ñi rulpadungungeal epu Biblia.

SEPTUAGINTA GRIEGO KEWÜN MU

Fey 300 tripantu püle petu ñi mülenon Jesus, kiñeke kim wentru judio tuwün-ngelu eluwingün ñi rulpadungual ti Ebrew Wirintukun griego kewün mu. Tüfa tati Septuaginta griego kewün mu pingetuy. ¿Chumngelu am rulpadungungey? Tañi kelluafiel pu judio griego dungukelu tañi adümal, kimürpual ka piwkentukual ti “Wirin Chillka ñi küme dungu” (2 Timotew 3:15).

Ti Septuaginta ka kellufi fentren che judio tuwün-ngenolu ka griego dungukelu tañi kimürpual engün Biblia ñi kimeltukeel. ¿Chumngechi kay? Ti kim wentru Wilbert Howard feypi: ‘2.000 tripantu kuyfi mu, tati pu wünen kristiano doy amultukufi tüfachi Biblia ñi kimelelafiel pu che “Jesus, fey tati Cristo lle”’ (Hecho 17:3, 4; 20:20). Feymu pu judio “duamwetulafingün ti Septuaginta”, pi ta Frederick Bruce.

Jesus ñi pu inanieetew llowlu pu lifru koneltulelu ti Griego Wirintukun mu, püñamtukufingün ti Septuaginta mew, femngechi nierpuiñ ti Biblia famülke mu.

VULGATA LATIN KEWÜN MU

Rupalu 300 tripantu ñi dewelkalen ti Biblia, ti kim wentru Jeronimo pingelu, latin kewün mu rulpadunguy ti Biblia, tüfa ta Vulgata latin kewün mu pingetuy. Dew mülerkefulu am kakelu Biblia latin kewün mu, ¿chumngelu duamfalngefuy ñi wiño rulpadungungeal? Jeronimo ayüfuy ñi küme elkünutual ‘pu rulpadungulu tañi welulkan, tañi püñamtukuel, ka tañi entuñmael engün Biblia tañi feypilen ellaka mu’, feypi ti lifru The International Standard Bible Encyclopedia.

Jeronimo küme elkünutufi fentren dungu welulkalelu. Welu rupalu chi antü ti Iglesia femi kiñe rume weda dungu, elkünuy ñi müleal ti Vulgata müten, tüfa amulerpuy fentren tripantu mu. Pu che kim dunguwenolu am latin kewün, ti Vulgata kellulaeyew engün tañi doy adümal ti Biblia.

KAKELU RULPADUNGUNGEELCHI BIBLIA

Feychi mu mülerpuy kakelu rulpadungungeelchi Biblia, kiñe tüfa tati Peshitta siriaco kewün mu dewmangelu 1.600 tripantu kuyfi mu. Welu 600 tripantu müten kuyfi mu, kiñeke che eluwi ñi rulpadungual ti Biblia tañi kimürpual itrokom che kidu tañi kewün dungu mu.

Feychi tripantu püle Inglaterra mu, John Wyclef rulpadungufi ti Biblia gringudungun mu, femngechi chem che rume ñi adümürpual. Pichin rupalu, Johannes Gutenberg dewmakünuy chumngechi ñi nentuwiringeal lifru, femngechi rulpadungungey ka wülngey Biblia fentren kewün Europa mu.

Mülerpulu doy fentren Biblia gringudungun mu, kiñeke che müte ayülayngün ñi rulpadungungeel fillke Biblia kiñe kewün dungu mu. Welu 300 tripantu kuyfi mu, ti longkolechi religioso John Lewis feypi: “Kalerpukey chumngechi ñi dungukeel ta che, feymu duamfali küme elkünual chem ñi rulpadungungeel kuyfi mu, fey ñi doy adümürpual pu che famülke mu”.

Famülke mu pu adümuwlu Biblia doy küme pepilkey ñi küme elkünual chem ñi rulpadungungeel kuyfi mu. Doy küme adümkeyngün ti kewün dungu wirintukungelu Biblia mu, ka inaduamafuyngün kuyfike wirin chillka pengelu rupalechi tripantu mu. Fey tüfa kellueyew engün ñi doy küme kimal chem ñi feypilen Biblia ellaka mu.

Feymu llemay rume kümey ñi rulpadungungeel Biblia famülke mu. Rüfkünu may, ka müley taiñ kuñiwtukuwal kiñeke rulpadungungeelchi Biblia mu. * Welu pu adümuwlu ka rulpadungule ti Biblia fente tañi piwkeyeniefiel ta Chaw Ngünechen, müna kümelkayafeiñmu ñi küdaw engün.

 

^ parr. 24 Inaduamnge ti trokiñ “Cómo escoger una buena traducción de la Biblia” tripalu La Atalaya, 1 mayo küyen mu, 2008 tripantu.