LE XWE 1970 mɛɔ, nyigbanmɛnumɛkutɔwo kpɔ wemaxlaxla ɖeka ci yí bi zo le Ein Gedi le Izraɛli jumɛ, fini yí sɔ weɖoxɔxu nɔ Axu Kuku lɔ tu. Wokpɔ wemaxlaxla lɔ hwenu yí wokakakɔ Ʒuifuwo nukplaxu ɖeka. Wotɔ zo Ʒuifuwo nukplaxu lɔ hwenu wogbankɔ kɔxwi ci mɛ ele, le xwe sanŋdi amadɛntɔ K.H. mɛ (ele gblamɛ nɔ exwe 500 sɔyi 550 K.H.). Nɔnɔmɛ ci mɛ yí wemaxlaxla lɔ le wɛ mɔ wodetɛnŋ ahlin o. Nɔ womɔ woavlui ahlin ɔ, adahɛn. Vɔ mashinni fotoɖenu yoyu ciwo yí vato wɛ mɔ, wotɛnŋ kpɔ vluvlumɛ ni le foto mɛ. Ɔdinatɛɛ fotoɖenu yoyu ciwo yí li gbɛ wɛ mɔ woatɛnŋ ahlɛn nyɔ ciwo yí le mɛ.

Nyi yí wokpɔ le foto lɔwo mɛɔ? Bibla kpaxwe ɖeka yí woŋwlɛn do wema lɔ ji. Akpaxwe ci yí kpɔtɔ wokpɔ le wemaxlaxla lɔ ji nyi kpukpui ciwo yí le tɔtɔmɛ nɔ 1 Ese Wema. Mawu ŋkɔ ŋtɔŋtɔ ci wosɔ Ebre wemakui amɛnɛ lɔwo ŋwlɛn le kpukpui ciwo wokpɔ le ji mɛ. Anyi exwe 50 K.H. sɔyi exwe 400 K.H. yí woŋwlɛn wemaxlaxla cɛ. Ena mɔ to akpo nɔ alɔnuŋwlɛnŋwlɛn wema Qumram tɔwoɔ, wema cɛ nyi Ebre Bibla wemaxlaxla ci yí shin wu kpɛtɛwo. Axu Kuku lɔ mɛ wemaxlaxlawo can le alɔnuŋwlɛnŋwlɛn wema Qumram tɔwo mɛ. Gil Zohar ŋwlɛn do wema ci yí nyi The Jerusalem Post mɛ mɔ: “exwe 1 000 yí so gblamɛ nɔ Axu Kuku lɔ mɛ wemaxlaxlawo (ci woŋwlɛn le Gbedoxɔ amɛvetɔ lɔ hwenu le exwe 100 D.Y. han) koɖo Alep Codex (ci woŋwlɛn le exwe 930 K.H. han). Gbɔxwe mìvatɛnŋ hlɛn Ein Gedi wemaxlaxla ci mɛ yí 1 Ese Wema leɔ, exɔ xwe 1 000. Hwenɔnuɔ, Axu Kuku lɔ mɛ wemaxlaxlawo xɔkɔ exwe 2 000.” Mɛ ciwo yí bi le nɛnɛ nyɔwo mɛ kpɔɛ mɔ enu ciwo yí le wemaxlaxla cɛ mɛ dasɛ mɔ “woglɔn ta nɔ” Masoretwo nuŋwlɛnŋwlɛn ciwo yí nyi Torah, “na nɔ exwe kotokun nɛniɖe. Afɛn ciwo yí enukpɔŋwlɛntɔwo wa detrɔ ŋwlɛnŋwlɛn lɔwo o.”