Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Anɛ O Le Lo?

Anɛ O Le Lo?

Anɛ e ji anɔkuale kaa blema a, nɔ ko ma nyɛ maa je blɔ nɛ e ya du hu kɛ wo nɔ ko ngmɔ mi lo?

Blema womi Digest nɛ Emperor Justinian ngma ngɛ jeha 1468 mi ɔ piɛɛ womihi nɛ tsɔɔ blema mlaa sanehi a mi ɔ he

YESU de ngɛ Mateo 13:24-26 a ke: “Hiɔwe matsɛ yemi ɔ ngɛ kaa kikɛ nɛ ɔ. Nyumu ko du wu kpakpa ngɛ e ngmɔ mi. Se nyɔ mi benɛ nɔ tsuaa nɔ hwɔ si ɔ, he nyɛlɔ ko ba du hu kɛ futu ngma a, nɛ e je. Benɛ ngma a ba wa nɛ e wo yiblii ɔ, hu ɔ hu yi je kpo.” Womi ngmali komɛ he we yi kaa nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ yaa nɔ niinɛ, se kɛ̃ ɔ, Roma bi a blema mlaa womihi ha nɛ wa na kaa e ji anɔkuale.

Baiblo sisi tsɔɔmi womi ko de ke: ‘Ke a pee nɔ ko yayami, nɛ e ngɛ hlae nɛ e pee nɔ ɔ kɛ to nane mi, nɛ e ya du hu kɛ wo nɔ ɔ ngmɔ mi ɔ, e ji yayami ngɛ Roma mlaa a nya. Hiami nɛ e he ba hia kaa a wo mlaa ngɛ ní peepee nɛ ɔ he ɔ tsɔɔ kaa e ji nɔ́ ko nɛ nihi pɔɔ peemi.’ Mlaa he ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Alastair Kerr tsɔɔ kaa ngɛ jeha 533 ɔ mi ɔ, Roma Nɔ Yelɔ Justinian ngma e womi nɛ ji Digest ɔ. Womi nɛ ɔ tsɔɔ Roma mlaa a nya, nɛ e tuɔ níhi nɛ nihi nɛ a he be ngɛ mlaa mi nɛ a hi si kɛ je jeha 100 kɛ ya si 250 ɔ de ɔ he munyu. Ngɛ womi (Digest, 9.2.27.14) nɛ ɔ mi ɔ, a tsɔɔ nya kaa Ulpian nɛ ji mlaa he ní lelɔ ɔ tu sane ko nɛ Roma kojolɔ nɛ hi si ngɛ jeha lafa enyɔ ɔ mi ɔ ye ɔ he munyu. A du hu kɛ wo nɔ ko ngmɔ mi, nɛ e puɛ e ngmɔ ní ɔmɛ. Digest ɔ tsɔɔ nɔ́ nɛ ngmɔtsɛ ko ma nyɛ maa pee konɛ nɔ nɛ du hu ɔ kɛ wo e ngmɔ ɔ mi ɔ nɛ kpata lɛ. A ma nyɛ ma ha nɛ nɔ ɔ nɛ wo níhi nɛ puɛ ɔ a he hiɔ.

Yi wu tso ní peepee nɛ ɔ nɛ ya nɔ ngɛ blema Roma Nɔ Yemi ɔ sisi ɔ tsɔɔ kaa nɔ́ hetomi nɔ́ nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ ji nɔ́ ko nɛ nihi peeɔ.

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, jije Roma bi ɔmɛ ha Yuda nikɔtɔma amɛ nɛ a ngɛ Yudea a he blɔ kɛ ya su?

NGƐ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Roma bi ɔmɛ nɛ a ngɛ Yudea nɔ yee. Roma nɔ yemi ɔ ngɔ amlaalo ko kɛ e he ta buli ya da e nane mi ngɛ Yudea. E ní tsumi titli ji kaa e ma he tó ngɛ Yuda bi ɔmɛ a dɛ mi kɛ ha Roma nɔ yemi ɔ, nɛ e hyɛ nɛ a ye dami sane ngɛ ma a mi hulɔ. Roma bi ɔmɛ bɔ mɔde kaa a maa tsi ní peepee komɛ nɛ teɔ si kɛ woɔ mlaa a nya, nɛ ke nɔ ko ngɔ e he kɛ wo ní peepee nɛ ɔmɛ a mi ɔ, a bɔɔ mɔde kaa a maa gbla e tue. Ngɛ enɛ ɔ se ɔ, a ngɔ he blɔ nɛ piɛ ɔ tsuo kɛ wo nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ Yudea a dɛ kaa mɛ nitsɛmɛ a hyɛ ma a nɔ.

Yuda nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ nɔ ko sane yee ngɛ Sanhedrin ɔ

Sanhedrin ɔ ji Yuda bi ɔmɛ a kojomi he ngua. Kojomi he nɛ ɔ lɛ hyɛɛ kaa a kɛ Yuda bi ɔmɛ a mlaahi ma tsu ní. A ngɛ kojomi he tsɔwihi hulɔ ngɛ Yuda ma a mi tsuo. E ngɛ heii kaa Roma nɔ yeli ɔmɛ ha kojomi he nɛ ɔmɛ he blɔ kaa a kojo nihi nɛ a bɛ a je mi saminya kɛ nihi nɛ a fiaa ojo ɔ. Nɔ́ kake nɛ kojoli nɛ ɔmɛ be nyɛe maa pee ji kaa a maa bu ojo fialɔ ko gbenɔ fɔ. Roma nɔ yeli ɔmɛ pɛ lɛ a ngɛ he blɔ nɛ ɔ. Se Stefano ji nɔ nɛ nihi fuu le kaa Yuda bi ɔmɛ bu lɛ gbenɔ fɔ, nɛ a fiaa lɛ tɛ kɛ ya si be nɛ e gbo.​—Níts. 6:8-15; 7:54-60.

Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma de ke a ha Sanhedrin ɔ he blɔ ngua. Se kɛ̃ ɔ, ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Emil Schürer a tsɔɔ kaa, “nɔ́ nɛ tsɔɔ kaa Roma bi ɔmɛ ngɛ a nɔ he wami wawɛɛ ji kaa, mɛ nitsɛmɛ a ma nyɛ ma tsu sanehi a he ní, nɛ a be hae nɛ Yuda bi ɔmɛ nɛ a piɛɛ a he. A pɔɔ jã peemi titli ɔ, ke a na kaa nɔ ko ngɛ si tee kɛ ngɛ Roma nɔ yemi ɔ woe ɔ.” Enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kake ji nɔ́ nɛ ya nɔ benɛ Klaudio Lisia ji Roma tatsɛ ɔ. E ha nɛ a ba nu bɔfo Paulo nɛ e ji Roma no ɔ kɛ ho.​—Níts. 23:26-30.