Ano an Itinutukdo kan Naturalesa?

“Haputon mo tabi an mga hayop, asin tutukduan ka ninda; pati man an mga gamgam sa kalangitan, asin sasabihon ninda iyan sa saimo. O kaya pagmasdan mo an daga, asin tutukduan ka kaiyan; asin ihahayag iyan sa saimo kan mga sira sa dagat.”—JOB 12:7, 8.

SA NAKAAGI pa sanang mga taon, masasabi na an mga siyentista asin inhenyero talagang nagpatukdo sa mga pananom asin hayop. Pinag-aadalan ninda asin inaarog an pagkadisenyo kan manlain-lain na linalang—sarong linya nin pag-adal na inaapod na biomimetics—sa paghihinguwang makagibo nin bagong mga produkto asin mas mapagayon pa an pagpunsiyonar kan mga dati na. Mantang pinag-iisipan mo an minasunod na halimbawa, haputon an sadiri, ‘Siisay talaga an maninigong umawon dahil sa mga disenyong ini?’

Mga Manunudan sa mga Parikpik nin Balyena

Ano an manunudan kan mga paradisenyo nin eroplano sa balyenang humpback? Minalataw na dakul. An adultong humpback may gabat na mga 30 tonelada—kasinggabat nin kargadong trak—asin an hawak kaiyan medyo tuog saka may dakulang mga parikpik na garo pakpak. Makangangalas ta an balyenang iyan, na 12 metros an laba, maliksi sa irarom nin tubig. Halimbawa, pag may piglalapag iyan na kakanon, puwede iyan maglangoy nin pabilog paitaas sa irarom kan kakakanon kaiyan na mga crustacean o sira mantang nagbubuga nin mga sabo. An garo hikot na iyan nin mga sabo, na kasingsadit nin mga 1.5 metros an diyametro, pigtitipon paitaas an mga crustacean o sira. Dangan hahalunon na kan balyena an natipon na kakanon.

Partikular na ikinangalas kan mga parasiyasat kun paano nagigibo kan linalang na ini na may tuog na hawak na lumangoy nin saraditon na pabilog. Nadiskubre ninda na an sekreto yaon sa korte kan mga parikpik kan balyena. An nasa inutan na gilid kan mga parikpik kaiyan bakong parantay na arog kan sa pakpak nin eroplano, imbes may mga nakauldot na parte iyan na inaapod na mga tubercle.

Mantang marikas na naglalangoy an balyena, napapakusog kan mga tubercle na ini an paitaas na puwersa asin napapaluya an pasabat na puwersa kan tubig. Paano? Ipinaliwanag kan magasin na Natural History na dahil sa mga tubercle an tubig sa ibabaw kan parikpik marikas na minasulog nin paitok, dawa pag naglalangoy iyan nin haros diretso paitaas. Kun parantay an inutan na gilid kan parikpik kan balyena, dai kaiyan magigibong lumangoy nin haros diretso paitaas dahil mag-aalipuros an tubig sa likod kan parikpik kaya mawawara an paitaas na puwersa.

Sa anong praktikal na mga paagi magagamit an nadiskubreng ini? Kun gagamiton an disenyong iyan sa mga pakpak nin eroplano, mangangaipo ini nin mas dikit na flap o iba pang naghihirong aparato para makontrol an duros. An arog kaiyan na mga pakpak mas ligtas saka mas madaling mentenaron. Naniniwala si John Long, sarong eksperto sa biomechanics, na dai na mahahaloy “posibleng marhay na an mga pakpak kan lambang pampasaherong eroplano mahihiling tang igwa na nin mga nakauldot na parte na arog kan sa mga parikpik kan balyenang humpback.”

Pag-arog sa mga Pakpak kan Seagull

Siyempre, an mga pakpak kan eroplano inarog sa korte kan mga pakpak nin gamgam. Pero dai pa sana nahahaloy, mas pinagayon pa kan mga inhenyero an pag-arog na iyan. Sinabi kan New Scientist: “An mga parasiyasat sa University of Florida naggibo nin sarong prototype na de-remote na drone na igwa kan kakayahan kan seagull na maglayog na dai naghahali sa kinamumugtakan saka marikas na pumaibaba asin pumaitaas.”

Nagigibo kan seagull an saindang makangangalas na paglayog paagi sa pagtiko kan saindang pakpak sa may siko saka sa pagsukmulan kan saindang abaga. Para makopya an disenyong ini nin pakpak, “an 24 pulgadang prototype na drone naggagamit nin sadit na motor para kontrulon an raya nin palabang mga metal na iyo an nagpapahiro kan mga pakpak,” an sabi kan magasin. Huli sa madunong na pagkadisenyong ini kan mga pakpak, an sadit na eroplano nakakalayog-layog saka marikas na nakakapaibaba sa pag-ultanan nin haralangkaw na building. Desidido an U.S. Air Force na makagibo nin arog kaiyan kadaling maniobrahon na eroplano para gamiton sa paghanap nin kemikal o biyolohikal na mga armas sa darakulang siyudad.

Pagkopya sa Bitis kan Tuko

Dakul man kitang manunudan sa mga hayop sa daga. Halimbawa, an sadit na lizard na midbid bilang tuko may kakayahan na magsakat sa mga lanob asin mag-upot nin suwi sa mga kisame. Dawa kan mga panahon kan Bibliya, midbid an linalang na ini sa arog kaiyan na makangangalas na kakayahan. (Talinhaga 30:28) Paano kaya nalalabanan kan tuko an grabidad?

Nagigibo kan tuko na mag-upot dawa sa arog salming kakinis na mga bagay dahil sa saraditon na garo mga buhok, na inaapod na setae, sa mga bitis kaiyan. Dai nagluluwas nin pandukot an mga bitis kaiyan. Imbes, ginagamit ninda an maluyahon na puwersa nin mga molecule. An mga molecule kan bitis kan tuko asin kan pig-uuputan kaiyan nagdudurukutan dahil sa maluyahon na nakakapadukot na mga puwersa na inaapod na mga puwersang van der Waals. Sa normal na mga kamugtakan, madali sanang nadadaog kan grabidad an mga puwersang ini, kaya ngani dai mo kayang makasakat sa lanob paagi sa basta sana paglapat mo diyan kan kamot mo. Pero dahil sa saraditon an setae kan tuko, mas dakul na parte kan bitis kaiyan an nakakaduta sa lanob. Huli sa ribo-ribong setae sa bitis kan tuko, nagkukusog an mga puwersang van der Waals—igo na para makaya an gabat kan tuko.

Sa ano puwedeng gamiton an nadiskubreng ini? An sintetikong mga materyales na inarog sa bitis kan tuko puwedeng gamiton bilang karibay kan Velcro—sarong ideya na pigkopya man sa naturalesa. * Kinotar kan The Economist an sarong parasiyasat na nagsabi na an materyales na pandukot na kinopya sa disenyo kan bitis kan tuko (gecko tape) puwedeng magin kapaki-pakinabang lalo na sa “medikal na mga prosedimiyento na dai puwedeng maggamit nin kemikal na mga pandukot.”

Siisay an Maninigong Umawon?

An National Aeronautics and Space Administration naggigibo nin robot na may dakul na bitis na naglalakaw arog sa eskorpiyon, asin an mga inhenyero sa Finland nakagibo na nin traktora na may anom na bitis na kayang magsakat sa ibabaw nin mga ulang arog sa dakulang insekto. An ibang mga parasiyasat nagdisenyo nin tela na may saradit na flap na inarog ninda sa kun paano nagbubukas asin nagsasara an mga pinecone. May pagibuhan nin awto na naggigibo nin lunadan na inaarog an makangangalas na disenyo kan boxfish—an sirang ini dai gayong nauulang kan pasabat na puwersa kan tubig. Asin an ibang mga parasiyasat pig-aadalan an dai basta-basta napapasang shell kan abalone tanganing makagibo nin mas magian pero mas matibay na pangalasag.

Dahil sa dakulon na magagayon na ideya hali sa naturalesa, naggibo an mga parasiyasat nin database asin ribo-ribo nang manlain-lain na biyolohikal na sistema an yaon diyan. Puwedeng mag-search an mga siyentista sa database na ini para makahanap nin “basado sa naturalesang mga solusyon sa mga problema sa disenyo ninda,” an sabi kan The Economist. An basado sa naturalesang mga sistema na yaon sa database na ini inaapod na mga “biological patent.” Sa parati, an patent holder iyo an tawo o kompanya na legal na nagparehistro nin sarong bagong ideya o aparato. Manungod sa biological patent database, ini an sabi kan The Economist: “Paagi sa pag-apod na ‘biological patent’ sa makangangalas na mga ideya o disenyo na pig-arog sa naturalesa, idinuduon lang kan mga parasiyasat na an naturalesa garo man sana an patent holder.”

Paano nagkaigwa sa naturalesa nin arog kaini kamakangangalas na mga ideya? Dakul na parasiyasat an masabi na an madunong na mga disenyo na hiling-hiling sa naturalesa resulta kan milyon-milyon na pagpatsurutsamba kaiyan paagi sa ebolusyon. Pero may mga parasiyasat na iba an nagin kongklusyon. Isinurat kan microbiologist na si Michael Behe sa The New York Times kan 2005: “An pagkaigwa nin hiling-hiling na mga disenyo [sa naturalesa] nagtatao nin simple pero dai maninigaran na paliwanag: kun an itsura asin paglakaw kaiyan arog sa pato saka nagkakwak-kwak, kun siring, kun mayo man nin makusugon na patunay na bako iyan pato, may basehan kitang magkongklusyon na pato talaga iyan.” An kongklusyon niya? “An disenyo dai dapat baliwalaon dahil lang ta risang-risa iyan.”

Siyempre, an inhenyero na nagdisenyo nin mas ligtas saka mas episiyenteng pakpak nin eroplano maninigo nanggad na umawon sa disenyo niya. Kaagid kaiyan, an imbentor na naggibo nin benda na mas dakul an gamit—o nin mas komportableng tela o nin mas episiyenteng lunadan—maninigong umawon sa saiyang disenyo. Sa katunayan, an sarong manufacturer na pig-arog an disenyo nin iba pero dai pigmidbid o pigtawan nin kredito an kagdisenyo puwedeng ibilang na kriminal.

Inaarog lang kan sinanay na marhay na mga parasiyasat an mga disenyo sa naturalesa para resolberan an dipisil na mga problema sa inhenyeriya. Kaya sa hiling mo, lohikal daw na itao ninda sa ebolusyon na mayo man nin isip o kadunungan an kredito sa pag-isip kan orihinal na ideya kan mga disenyo? Kun an kopya nangangaipo nin intelihenteng disenyador, paano pa daw an orihinal? Kaya, siisay talaga an mas dapat umawon, an ekspertong disenyador o an estudyante na nag-aarog lang kan saiyang disenyo?

Sarong Lohikal na Kongklusyon

Dakul na tawo na pagkatapos na pag-adalan an mga ebidensiya na igwa nin nagdisenyo sa naturalesa nag-uyon sa sinabi kan salmista na nagsurat: “Kadakul kan saimong mga gibo, O Jehova! Ginibo mo gabos iyan paagi sa kadunungan mo. An daga pano kan saimong mga ginibo.” (Salmo 104:24) Arog man kaiyan an nagin kongklusyon kan kagsurat kan Bibliya na si Pablo. Sinurat niya: “Huling an . . . dai nahihiling na mga kuwalidad [nin Diyos]—an saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Diyos—malinaw na nahihiling puon pa sa paglalang kan kinaban, dahil namamansayan an mga iyan paagi sa mga bagay na linalang.”—Roma 1:19, 20.

Dawa arog kaiyan, dakul na sinserong tawo na may paggalang sa Bibliya asin nagtutubod sa Diyos an masabi na posibleng ginamit nin Diyos an ebolusyon para lalangon an makangangalas na naturalesa. Pero ano daw kaya an itinutukdo kan Bibliya?

[Nota sa Ibaba]

[Blurb]

Paano daw kaya nagkaigwa sa naturalesa nin dakulon na magagayon na ideya?

[Blurb]

Siisay an patent holder kan naturalesa?

[Kahon/Ritrato]

Kun an kopya nangangaipo nin intelihenteng disenyador, paano pa daw an orihinal?

An eroplanong ini na madaling maniobrahon inarog sa mga pakpak nin seagull

An mga bitis kan tuko dai naaatian, dai nagwawalat nin marka, nagdudukot sa ano man na bagay apuwera sa Teflon, asin madali sanang magdukot asin matanggal. Hinihinguwa kan mga parasiyasat na arugon an mga iyan

An makangangalas na low-drag na disenyo kan boxfish an pigkopyahan kan sarong konsepto nin lunadan

[Credit Line]

Eroplano: Kristen Bartlett/University of Florida; bitis nin tuko: Breck P. Kent; box fish asin awto: Mercedes-Benz USA

[Kahon/Ritrato]

MGA NABIGANTE NA NATURAL NA MADUDUNONG

Dakul na linalang an “natural na madudunong” sa kun paano sinda nagduduman sa manlain-lain na lugar sa planetang Daga. (Talinhaga 30:24, 25) Pag-isipan an duwang halimbawa.

• Sistema nin Trapiko kan mga Tanga Paano nakakabalik an mga tanga sa istaran ninda pagkatapos maghanap nin kakanon? Nadiskubre kan mga parasiyasat sa United Kingdom na may mga tanga na, apuwera sa nagwawalat nin parong na pantanda, naggagamit nin geometry para gumibo nin mga rutang aagihan tanganing pasil sindang makabalik sa istaran ninda. Halimbawa, an mga tangang pharaoh “naggigibo nin mga ruta puon sa istaran ninda na nagsasanga-sanga sa anggulong puon 50 sagkod 60 degree,” an sabi kan New Scientist. Taano ta makangangalas iyan? Pag an sarong tanga pabalik na sa istaran dangan makaabot sa sarong sangang ruta, awtomatiko kaiyan na pipilion an rutang pinakadikit an pagkasiko, na siguradong magiya papuli sa istaran ninda. “Huli sa geometry kan nagsasanga-sangang ruta,” an sabi kan artikulo, “nagigin mas episiyente an pag-aragi diyan kan mga tanga, lalo na pag magkasarabatan na nag-aagi diyan an mga tanga, saka nababawasan an kusog na nasasayang kan lambang tanga sa pagkapasala nin direksiyon.”

• Kompas kan mga Gamgam Dakul na gamgam an nagnanabigar nin eksaktong marhay sa haralawig na distansiya ano man an kamugtakan nin panahon. Paano? Nadiskubre kan mga parasiyasat na kaya kan mga gamgam na mamati an magnetic field kan daga. Pero, an “mga linya nin magnetic field [kan daga] magkakalain depende sa lugar asin dai pirming nakatukdo sa tunay na norte,” an sabi kan magasin na Science. Ano an nakakatabang sa nagma-migrate na mga gamgam na dai mapasala nin direksiyon? Minalataw na pig-a-adjust kan mga gamgam an sadiri nindang kompas sigun sa pagsulnop kan saldang kada banggi. An posisyon kan pagsulnop nin saldang nagbabago sigun sa latitude asin sa panahon, kaya iniisip kan mga parasiyasat na siguradong nagigibo kan mga gamgam na ini na mag-adjust sa mga pagbabago paagi kan “biyolohikal na relo na nagsasabi sainda kun ano na an panahon kan taon,” an sabi kan Science.

Siisay an nagtukdo nin geometry sa mga tanga? Siisay an nagtao sa mga gamgam nin kompas, biyolohikal na relo, asin hutok na kayang masabutan an mga impormasyon na itinatao kan mga ini? An daing isip na ebolusyon? O an madunong na Kaglalang?

[Credit Line]

© E.J.H. Robinson 2004

[Kahon]

ANO AN EBOLUSYON?

Ini an sarong kahulugan kan “ebolusyon”: “Sarong proseso nin pagbabago pasiring sa sarong partikular na direksiyon.” Pero, ginagamit an terminong iyan sa nagkapirang paagi. Halimbawa, ginagamit iyan para iladawan an darakulang pagbabago sa mga bagay na daing buhay—kun paano padagos na nagbabago an uniberso. Dugang pa, ginagamit an terminong iyan para iladawan an saradit na pagbabago sa mga bagay na buhay—kun paano nag-a-adjust sa kapalibutan an mga pananom saka mga hayop. Alagad pinakaparating ginagamit an tataramon na iyan para iladawan an teoriya na an buhay nagpuon sa mga kemikal na daing buhay, na nagin mga selulang nagsasadiring magpadakul, dangan luway-luway na nagin komplikadong mga linalang, na diyan an tawo an pinakamadunong na resulta kaiyan. An ikatulong konseptong ini an kahulugan kan terminong “ebolusyon” na ginamit sa artikulong ini.